5 vragen over hard water

1. Wat is hard water?

De waterhardheid wordt afgemeten aan de hoeveelheid calcium en magnesium. Hoe meer calcium en magnesium, hoe ‘harder’ het water. Doorgaans wordt de hardheid van water uitgedrukt in Duitse graden (ºD of dH): 1 dH is 17,8 milligram CaCO3 (calciumcarbonaat) kalk per liter water.

De grens tussen ‘hard water’ en ‘zacht water’ is lastig aan te geven. De begrippen zijn relatief en er bestaat in Nederland geen officiële hardheidschaal. Drinkwaterbedrijven hanteren vijf verschillende schalen.

• 0-4 dH        zeer zacht
• 4-8 dH        zacht
• 8-12 dH      gemiddeld
• 12-18 dH    vrij hard
• 18-30 dH    heel hard

De ondergrens voor drinkwaterbedrijven is in het Drinkwaterbesluit vastgelegd op 5,6 dH als het water onthard wordt.  De bovengrens wordt vaak gesteld op 12,5 dH. De gemiddelde hardheid voor Nederlands drinkwater ligt rond de 8 Duitse graden. Je kunt online websites vinden om de waterhardheid in jouw regio op te zoeken.

2. Waarom is een hoge waterhardheid een probleem?

Hard water kan direct en indirect gevolgen hebben voor huishoudelijke apparatuur en het milieu. Hoe harder het water, hoe groter de kans dat bij opwarming kalkaanslag ontstaat in bijvoorbeeld een waterkoker, vaatwasser of wasmachine. Deze kalkaanslag zorgt behalve voor een waasje op glas(werk) ook voor een lager rendement van de apparaten, hoger energieverbruik en snellere defecten. De middelen die mensen vervolgens gebruiken om de kalk te verwijderen, komen in het riool terecht en zijn daarmee schadelijk voor het milieu.

Op de menselijke gezondheid heeft de hardheid van water vrijwel geen effect. Zacht water zou beter zijn voor een gevoelige huid, maar kan juist ook weer leiden tot huidirritatie omdat zeep minder goed van je huid afspoelt. Het drinkwater is door drinkwaterbedrijven dusdanig onthard dat de aanwezige hoeveelheid kalk geen invloed heeft op het lichaam. Wel kan een smaakverschil worden opgemerkt, bijvoorbeeld wanneer iemand die ‘zacht’ water gewend is ineens een slok ‘hard’ water neemt.

3. Is zacht water altijd beter?

Dat hangt ervan af hoe je het bekijkt. In principe is een lagere hoeveelheid kalk in het water beter voor huishoudelijke apparatuur. Er is minder kalkafzetting, apparaten gaan langer mee en er ontstaan geen waasjes op glaswerk. Er zijn ook nadelen. Volgens Willem van Pol, procestechnoloog bij Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) kan te zacht water onder andere een te lage zuurtegraad hebben. “Bij een lage zuurgraad kunnen bepaalde metalen loskomen van leidingen en in het water belanden. Kalk in het water zorgt juist voor een soort beschermlaagje aan de binnenkant van de leidingen.”

De waterhardheid vrijwel geen effect op de menselijke gezondheid. Er werd een tijd gedacht dat er  mogelijk een relatie bestond tussen te zacht water en hartfalen, maar uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat effect verwaarloosbaar.

4. Is een waterontharder nuttig?

Ook dat hangt er maar net vanaf. Bedrijven die waterontharders en onthardingsfilters aanbieden zeggen van wel. Ze voorkomen immers kalkaanslag op huishoudelijke apparatuur en zouden daarnaast eventuele huidirritatie voorkomen. Een waterontharder zou zichzelf bovendien terugverdienen, omdat apparaten langer meegaan en minder energie verbruiken dan wanneer er kalkaanslag op zit.

De Nederlandse Consumentenbond en de Europese zusterorganisaties adviseren huishoudens om pas bij een hardheid van meer dan 20 Duitse graden water zelf te gaan ontharden. “Maar zo hard is het water dat thuis uit de kraan komt eigenlijk nooit”, zegt Van Pol. Om kalkaanslag te voorkomen of beperken, raadt De Consumentenbond aan om schoonmaakazijn te gebruiken, na het douchen een trekker over de tegels en douchedeur te halen of de (vaat)wasmachine op temperaturen onder de 60 graden te laten draaien.

Tips tegen kalkaanslag

• Reinig met schoonmaakazijn (naspoelen met koud water)
• Haal een trekker over de tegels en douchewand na het douchen
• Draai (vaat)wasmachine op lagere temperaturen (onder 60 graden)

Waterontharders: klein risico

Vanuit de wetenschap klinkt een voorzichtige waarschuwing over waterontharders en onthardingsfilter. Hoogleraar drinkwatervoorziening van TU Delft Jan Peter van der Hoek: “Elke keer als je een extra filter plaatst op een kraan, loop je de kans dat dit als een ‘bioreactor’ gaat fungeren. Bepaalde stoffen kunnen zich gaan ophopen in dat filter, waardoor bijvoorbeeld bacteriën de kans krijgen zich te vermenigvuldigen. Die kans is weliswaar niet heel groot, maar het is wel iets waar consumenten zich bewust van moeten zijn.”

5. Wat doen drinkwaterbedrijven aan hard water?

Er is veel aandacht voor de problemen die door hard water worden veroorzaakt. Daarom werken alle tien Nederlandse drinkwaterbedrijven aan nieuwe oplossingen. Waar nodig, wordt het water tijdens de zuivering ook onthard. Zo wordt vaak ook de ‘kalkafzettendheid’ gemeten. Van Pol: “Dat gaat verder dan de meting van dH. We kijken naar de verhouding van de zuurgraad, waterstofcarbonaat en andere zouten in het water. Die bepaalt namelijk hoe goed kalk in het water blijft zitten of juist afzet als het wordt verwarmd.”

Als het water een te hoge kalkafzettendheid heeft, wordt het water onthard in een onthardingsinstallatie. De meest gangbare methode daarvoor is pelletontharding, legt Van Pol uit. “We voegen een base van kalkmelk of natronloog toe waardoor de zuurgraad tijdelijk omhoog gaat. Het calciumcarbonaat in het water slaat vervolgens neer op toegevoegde entkorrels. Zo ontstaan er kalkknikkers die we eenvoudig uit het water kunnen halen. Die kalk wordt vervolgens hergebruikt in verschillende industrieën, bijvoorbeeld voor meststoffen, als vulstof of in de voedingsindustrie.”

Ontharding is trouwens niet overal nodig. De waterhardheid verschilt per gebied. Drinkwater gemaakt van grondwater is doorgaans harder dan oppervlaktewater, omdat het soms wel duizenden jaren in contact heeft gestaan met de bodemlagen. Zuid-Limburg heeft door het vele kalksteen in de bodem van oudsher het hardste water van Nederland, waardoor er alleen al in het zuiden en midden van die provincie vier onthardingsinstallaties staan.

Ook water dat zachter is, wordt behandeld, zegt Van Pol. “Aan heel zacht water, waarbij het waterstofcarbonaatgehalte te laag is, voegen we zelf kalk toe. Aan de hand van marmerfiltratie lost dat op in het water zodat het waterstofcarbonaatgehalte toeneemt en het water ook iets harder wordt.”

Conclusie

Is hard water een probleem? Kalkaanslag heeft weliswaar invloed op huishoudelijk apparatuur of glaswerk, maar is eenvoudig te voorkomen of te verhelpen. In het overgrote deel van Nederland heeft het kraanwater een ‘normale’ hardheid en leidt niet tot problemen in bijvoorbeeld wasmachines en vaatwassers. De kwaliteit van drinkwater voldoet door strenge controles aan de wettelijke normen. Van Pol: “Het is vaak een kwestie van wat de klant wil op het gebied van kwaliteit en wat die belangrijk vindt voor zijn apparatuur of toepassing. We hebben in Limburg onderzoeken gedaan met bewoners om te peilen wat wenselijk is en hoe zij hun water beleven, ook als het gaat om waterhardheid. Dat is voor ons waardevolle informatie.”