Een circulair watersysteem: de werking en de voor- en nadelen

Een circulair watersysteem is nodig om in de toekomst verzekerd te zijn van voldoende water. Door afvalwater, zoals douchewater en toiletwater, een nieuwe bestemming te geven, hoeven we minder drinkwater te gebruiken. Het realiseren van zo’n systeem vraagt wel om een zorgvuldige afweging van risico’s voor de volksgezondheid, kosten en baten, goede organisatie, wettelijke aanpassingen en acceptatie door de gebruiker.

Circulair watersysteem in het kort

• Een circulair watersysteem draagt bij aan voldoende waterbeschikbaarheid in de toekomst
• Circulair betekent opvang, zuivering en hergebruik van afvalwater en regenwater
• Gezuiverd water kun je inzetten voor meerdere toepassingen in een woning
• Er zijn nu nog wettelijke beperkingen voor hergebruik van afvalwater en regenwater
• Een circulair watersysteem vraagt om een goede kosten-batenanalyse, lokale organisatie en acceptatie door de gebruiker en borging van de volksgezondheid

• LinkedIn

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

Een circulair watersysteem is gericht op het maximale behoud van de waarde van water binnen een systeemgrens, zoals een woning of woonwijk. De meeste watersystemen zijn nu nog lineair ingericht. Dat betekent dat water na gebruik via de riolering en oppervlaktewater wordt afgevoerd naar zee.

Door afval- of regenwater te zuiveren en opnieuw te gebruiken is water geen afvalstof meer, maar een grondstof. Behalve water kunnen ook aanwezige nutriënten, energie en warmte uit afvalwater opnieuw worden ingezet.

Onder circulair watergebruik valt ook waterbesparing, benadrukt Henk-Jan van Alphen, onderzoeker bij KWR. “Waterbesparing is het meest duurzaam. Water dat we niet kunnen besparen, zouden we zoveel mogelijk kunnen hergebruiken.”

Het belang van een circulair watersysteem

Een circulair watersysteem is van belang om in de toekomst verzekerd te zijn van voldoende schoon water. De waterbeschikbaarheid en daarmee de drinkwatervoorziening staan namelijk onder steeds grotere druk. Dat heeft verschillende oorzaken:

• Zowel grond- als oppervlaktewater kampen met verontreinigingen, zoals bestrijdingsmiddelen, nutriënten, medicijnresten, PFAS, microplastics
• Door klimaatverandering hebben we vaker te maken met droogte en verzilting
• Door bevolkingsgroei en economische ontwikkelingen neemt ons watergebruik toe

Vanwege deze uitdagingen is circulair watergebruik een onderdeel van de watertransitie. Ook is het een van de speerpunten binnen de landelijke doelstelling om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren.

Bij circulair watergebruik wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten water. De toepassing van gezuiverd afvalwater is onder meer afhankelijk van de kwaliteit ervan.

• Hergebruik grijs afvalwater

Grijs afvalwater is het water dat vanuit de gootsteen, douche, wasmachine of vaatwasser in het riool verdwijnt. Door dit water op te vangen en lokaal te zuiveren, zou je dit kunnen hergebruiken voor bijvoorbeeld toiletspoeling of het wassen van kleding.

Beter op wijk- dan woningniveau
Het verzamelen en zuiveren van grijs water kan in een woning, maar het is logischer om het op wijkniveau te doen, zegt Van Alphen. “Dan kun je het op grotere schaal organiseren, beter monitoren en enigszins betaalbaar houden. De technieken zijn namelijk vaak duur en brengen gezondheidsrisico’s met zich mee.”

Daarnaast moet je voor het transport van (gezuiverd) afvalwater een apart leidingstelsel aanleggen en kost het terugpompen van water naar huizen energie. Van Alphen: “Ook moet er toestemming zijn van de toezichthouder om gezuiverd afvalwater te hergebruiken.”

Warmte terugwinnen uit douchewater
Duurzame maatregelen die volgens Van Alphen wel efficiënt zijn op woningniveau, zijn systemen voor het terugwinnen van warmte uit douchewater, zogeheten WTW-systemen, en waterbesparende systemen en apparaten, zoals wc-spoelbakken en douchekoppen.

• Hergebruik zwart afvalwater

Zwart afvalwater is het afvalwater dat wordt doorgespoeld door het toilet. Omdat dit water menselijke uitwerpselen bevat, zitten hier grotere gezondheidsrisico’s aan, zegt Van Alphen. “Hergebruik van zwart afvalwater voor huishoudelijke doelen ligt dan ook minder voor de hand.”

Terugwinnen energie en nutriënten
Zwart afvalwater is volgens hem vooral geschikt voor het terugwinnen van energie en nutriënten, zoals fosfaat. “Dit kun je bijvoorbeeld inzetten als kunstmest. Voor de veiligheid moet je zwart afvalwater inzamelen en zuiveren op een plek waar het niet in contact komt met mensen of ander water.”

• Hergebruik regenwater

Behalve grijs afvalwater kun je ook regenwater na zuivering gebruiken in een woning of bedrijfspand. Dit water kun je opvangen op een dakoppervlak en ondergronds bufferen en vervolgens inzetten voor de wasmachine, wc of tuin. Voor het zuiveren van regenwater bestaan verschillende systemen.  

Praktijkvoorbeelden van circulaire watersystemen

In heel Nederland lopen projecten en pilots voor circulaire watersystemen. De meeste rond nieuwbouwwijken, maar ook bij renovatieprojecten van woningcorporaties:

• In het project Water Circulair Nieuwegein wordt onderzocht of 1600 woningen aangesloten kunnen worden op een circulair watersysteem. Hierbij zouden dan zowel regenwater als grijs afvalwater opgevangen en hergebruikt kunnen worden.
• In de Amsterdamse wijk Buiksloterham worden energie en nutriënten teruggewonnen uit zwart afvalwater. Hiervoor gebruiken bewoners vacuümtoiletten.
• In Kerkrade wordt bij het project SUPERlocal gekeken naar mogelijkheden om regenwater lokaal te zuiveren tot drinkwater. Ook wordt onderzocht of met energie uit afvalwater van toiletten woningen van warmte en elektriciteit voorzien kunnen worden.
• In Brainport Smart District wordt onderzocht hoe lokaal grijs water gezuiverd kan worden en hoe uit oppervlaktewater huishoudwater geproduceerd kan worden.

De wettelijke beperking rond hergebruik afvalwater

Momenteel is er nog een wettelijke beperking voor hergebruik van afvalwater en regenwater. Door een incident met een gescheiden leidingstelsel in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn in 2003 is het sindsdien verboden om gezuiverd afvalwater terug te leiden naar gebouwen. Hiervoor moet de wet dus worden aangepast.

Aandachtspunten bij een circulair watersysteem

Een circulair watersysteem vraagt om een aantal aandachtspunten:

• Risico’s volksgezondheid

Een van de redenen dat de watervoorziening nu centraal is geregeld, is dat drinkwaterbedrijven beschikken over hoogwaardige technologie om de waterkwaliteit 24/7 te waarborgen. Om de volksgezondheid niet in gevaar te laten komen, moet een lokaal circulair watersysteem worden voorzien van vergelijkbare waarborgen.

Van Alphen: “Individuele burgers kunnen niet met het blote oog het verschil waarnemen tussen schoon water en afvalwater. Dit vraagt echt om ondersteuning van gekwalificeerde waterpartijen, zoals het lokale drinkwaterbedrijf.”

• Energieverbruik

Het transporteren en zuiveren van afvalwater kost veel energie. Om dit milieuvriendelijk te doen, is het van belang dat hierbij duurzaam opgewekte energie wordt gebruikt.

• Kosten en baten

Het lokaal zuiveren en hergebruiken van afvalwater is momenteel een stuk duurder dan wanneer dit op grote schaal gebeurt. Maar volgens Van Alphen moeten we dit vraagstuk niet puur bekijken vanuit het financiële plaatje op korte termijn.

“Door het huidige lineaire systeem raakt ons watersysteem uitgeput en wordt de productie van drinkwater steeds duurder. Tegelijkertijd moeten we een goede afweging maken tussen waterbesparing, de kosten en gezondheidsrisico’s. Deze afweging bepaalt of het maatschappelijk verantwoord is om afvalwater te zuiveren en hergebruiken.”

• Organisatie op lokaal niveau

Een circulair watersysteem vraagt om een goede organisatie. Van Alphen: “Hoe regel je het met bewoners? Richt je een nieuwe entiteit op? De huidige inrichting van de waterketen – met gescheiden verantwoordelijkheden – volstaat in ieder geval niet bij een circulair watersysteem.”

Een belangrijke organisatorische vraag is ook: wie draait op voor de kosten? Van Alphen: “Daar is nu nog geen duidelijk antwoord op. Het moet in ieder geval niet allemaal belanden op het bordje van de gebruiker. Dan is de kans groot dat die zegt: ik wil een reguliere wateraansluiting, daar heb ik recht op. Een subsidie kan uitkomst bieden.”

• Perspectief gebruiker

Verder speelt mee hoe gebruikers het accepteren om afvalwater te hergebruiken, zegt Van Alphen. “Steeds meer mensen vragen zich af waarom we drinkwater gebruiken om het toilet door te spoelen. Maar de vraag is of we bereid zijn daar ander water voor te gebruiken, zeker als dat water duurder is.”

Wat volgens Van Alphen verder van belang is, is communicatie over de risico’s. “Mensen zijn gewend dat al het leidingwater waarmee ze in aanraking komen veilig drinkbaar is. Als het water niet drinkwater is, dan moeten mensen daar goed van doordrongen zijn.”