Wie doet wat rond drinkwater?

Drinkwaterbedrijven dragen samen met het Rijk, provincies en gemeenten zorg voor de openbare drinkwatervoorziening. Wat doen de verschillende partijen om de continuïteit te borgen? De belangrijkste taken en plichten op een rijtje.

Er zijn vier partijen verantwoordelijk voor de openbare drinkwatervoorziening. Lees meer over wie wat doet:

1. Het drinkwaterbedrijf
2. De gemeente
3. De provincie
4. Het rijk

HET DRINKWATERBEDRIJF

Drinkwaterbedrijven hebben vanuit de Drinkwaterwet de primaire taak om voldoende drinkwater van goede kwaliteit te leveren aan consumenten en andere afnemers. De Drinkwaterwet regelt onder meer de bepalingen van tarieven, de leveringszekerheid en de continuïteit van de drinkwatervoorziening.

De wettelijke eisen en normen voor drinkwater zijn vastgelegd in het Drinkwaterbesluit. Daarin staan ook de normen waaraan het ingenomen grond- en oppervlaktewater moeten voldoen.

In de Drinkwaterwet is ook vastgelegd dat drinkwaterbedrijven verantwoordelijk zijn voor de monitoring en analyse van drinkwater en hun bronnen. Dat houdt onder meer in dat ze onderzoek moeten doen naar de kwaliteit van hun drinkwaterbronnen en de terreinen rondom de bronnen.

Zo wordt er bij oppervlaktewater een ingangscontrole gedaan op het innamewater, om te controleren op de aanwezigheid van chemische stoffen en schadelijke micro-organismen. Bij grondwater vindt monitoring plaats bij de bronpunten en aan de randen van een grondwaterbeschermingsgebied.

Een andere taak voor drinkwaterbedrijven is om te zorgen voor de infrastructuur voor de productie en distributie van drinkwater en deze ook zo goed mogelijk te onderhouden. Drinkwaterbedrijven beheren in totaal ongeveer 120.000 kilometer aan leidingen.

Met informatiesystemen houden drinkwaterbedrijven bij in welke staat het leidingstelsel en de zuiveringsinstallaties verkeren, waar risico’s (breuken) ontstaan en waar onderhoud of vervanging nodig is. Werkzaamheden in de ondergrond wordt vaak gedaan in samenwerking met andere netbeheerders, zoals gemeenten en nutsbedrijven.

Drinkwaterbedrijven moeten zowel nu als in de toekomst zorgen voor voldoende drinkwater. Wanneer zich problemen voordoen, zoals een innamestop van oppervlaktewater vanwege een verontreiniging, kan een drinkwaterbedrijf een beroep doen op zijn buffercapaciteit of tijdelijk overschakelen op een andere bron. Het IJsselmeer en het duingebied zijn voorbeelden van zulke waterbuffers.

Grondwaterbedrijven zijn samen met provincies bezig met de zoektocht naar Aanvullende Strategische Voorraden (ASV’s). Dit is vooral ter voorbereiding op toekomstscenario’s, waarin de watervraag de komende twee decennia mogelijk tot 30 procent kan stijgen en huidige bronnen onder druk komen te staan door bijvoorbeeld verzilting.

Het kan voorkomen dat de drinkwatervoorziening tijdelijk komt stil te liggen, bijvoorbeeld door een leidingbreuk. Wanneer dat langer dan 24 uur duurt, moeten drinkwaterbedrijven (in samenwerking met de gemeente) een nooddrinkwatervoorziening opzetten. Bij een nooddrinkwatervoorziening hebben consumenten per dag recht op minimaal drie liter water.

DE GEMEENTE

Gemeenten zijn medeverantwoordelijk voor de bescherming van de drinkwatervoorziening. Ook zijn veel gemeenten aandeelhouders van drinkwaterbedrijven. De voornaamste taak van de gemeente is om te zorgen dat activiteiten in de openbare ruimte geen risico vormen voor de drinkwatervoorziening. Daarbij heeft de gemeente verschillende instrumenten.

Gemeenten hebben sinds de komst van de Omgevingswet een omgevingsvisie en dragen meer verantwoordelijkheid als het gaat om het bewaken van de kwaliteit van het oppervlaktewater en grondwater. Die zorgplicht komt bijvoorbeeld terug bij de aanvraag voor een bouw- of omgevingsvergunning. Dan is de gemeente verplicht te kijken in hoeverre de drinkwatervoorziening in het geding is.

Gemeenten zijn bevoegd gezag voor de ondiepe ondergrond. Dat betekent dat ze vergunningen verstrekken voor onttrekking van grondwater en waterlozingen in de bodem tot 10 meter diepte. Activiteiten in de ondiepe ondergrond, zoals open en gesloten bodemenergiesystemen, kunnen een risico vormen voor bronnen voor de bereiding van drinkwater. Verontreinigen kunnen uitspoelen naar diepere lagen en zich met watervoerende pakketten verspreiden richtingen beschermingsgebieden.

Het lozen van afvalwater kan schadelijk zijn voor de kwaliteit van oppervlaktewater, waar verschillende drinkwaterbedrijven drinkwater uit produceren. Gemeenten zijn bevoegd gezag voor afvalwaterlozingen op het riool. Bij risicovolle lozingen moeten gemeenten vergunningen verstrekken.

Daarnaast zijn gemeenten verantwoordelijk voor de inzameling van stedelijk afvalwater. Ook moeten gemeenten zorgen voor het transport van afvalwater naar rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI), waar waterschappen verantwoordelijk voor zijn. Soms is de afvalwaterzuivering ook uitbesteed aan een gemeente.

Samen met het lokale drinkwaterbedrijf draagt een gemeente bij uitval van de drinkwatervoorziening (langer dan 24 uur) calamiteiten zorg voor de nooddrinkwatervoorziening. Een gemeente moet onder meer zorgen voor ondersteuning op de distributiepunten en doorlevering van nooddrinkwater aan burgers die verminderd zelfredzaam zijn.

DE PROVINCIE

Net als gemeenten zijn provincies aandeelhouders van drinkwaterbedrijven en stellen ze in het kader van de Omgevingswet een omgevingsvisie op. Ook zoeken ze samen met drinkwaterbedrijven die grondwater onttrekken naar Aanvullende Strategische Voorraden (ASV’s). Hiervoor moet de provincie een winvergunning verstrekken en een beschermingsgebied aanwijzen.

Een van de maatregelen die is verankerd in een provinciale omgevingsvisie is een gebiedsdossier. Een gebiedsdossier brengt voor een bepaald gebied in kaart welke activiteiten mogelijke risico’s vormen voor de drinkwatervoorziening, bijvoorbeeld voor grond- en oppervlaktewater. Hiermee zijn gebiedsdossiers een belangrijk instrument voor het behalen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water.

Provincies zijn verantwoordelijk voor het beheer van diep grondwater, oftewel water dat zich tussen de 10 en 200 meter diepte in de bodem bevindt. Provincies verlenen vergunningen voor onttrekkingen en waterlozingen in de diepe ondergrond. Dat betekent dat grondwaterbedrijven voor hun activiteiten bij de provincie een onttrekkingsvergunning moeten aanvragen.

HET RIJK

Het Rijk verzorgt wet- en regelgeving rond drinkwater. Belangrijke wetgeving voor de drinkwatersector zijn de Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit.

De Omgevingswet moet zorgen voor een goede balans tussen het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving, waarvan drinkwater onderdeel uitmaakt. De Omgevingswet beschermt de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater, met extra aandacht voor water dat wordt gebruikt voor drinkwater.

Ook de mijnbouwwet is belangrijk voor de drinkwatersector. Hierbij gaat het om activiteiten in de diepe ondergrond – dieper dan 500 meter – zoals geothermie. Voor de drinkwatersector is het van groot belang dat het drinkwaterbelang te allen tijde prioriteit krijgt en dat drinkwaterbedrijven nauw worden betrokken bij besluitvorming en vergunningverstrekking over potentieel risicovolle activiteiten.

Rijkswaterstaat is namens het Rijk de beheerder van de rijkswateren. Hieronder vallen onder meer de grote rivieren, zoals de Rijn en de Maas, en het IJsselmeer. Deze wateren zijn een belangrijke bron voor oppervlaktewaterbedrijven, zoals Evides, PWN en Dunea. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de rijkswateren en neemt bijvoorbeeld maatregelen wanneer sprake is van verzilting. Ook verleent Rijkswaterstaat vergunningen voor lozingen op rijkswateren.

In de Structuurvisie ondergrond (STRONG) heeft het Rijk belangrijke grondwatervoorraden aangewezen. Hierbij gaat het om zogeheten Nationale Grondwater Reserves (NGR’s): diep gelegen grondwatervoorraden die in de toekomst voor de drinkwatervoorziening kunnen worden ingezet, bijvoorbeeld bij rampsituaties.

Het Rijk is ook toezichthouder, een taak die is neergelegd bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). De ILT moet goedkeuring geven aan de leveringsplannen die drinkwaterbedrijven elke vier jaar opstellen. Hierin staat onder meer hoe zij invulling geven aan de wettelijke eisen van de Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit.