De Omgevingswet: wat zijn de raakvlakken met drinkwater?

De Omgevingswet geldt vanaf 1 januari 2024. Hoewel de Drinkwaterwet niet in de wet is opgenomen, is de Omgevingswet wel belangrijk voor de drinkwatersector. Hoe zorgt de wet ervoor dat drinkwaterbelangen worden gewaarborgd? Met name op het gebied van lozingen?

• Bundelt 26 losse wetten waaronder de Waterwet maar niet de Drinkwaterwet
• Maakt een einde aan tegenstrijdige wetgeving
• Biedt gemeenten houvast voor omgevingsplannen
• Zorgt voor decentrale regeling van veel lozingen en dat baart de drinkwatersector zorgen

De Omgevingswet bundelt 26 wetten die betrekking hebben op de openbare ruimte en de ondergrond. De wet moet gemeenten houvast bieden bij het opstellen van een omgevingsvisie en het maken van de uiteindelijke omgevingsplannen, bijvoorbeeld de aanleg van een windmolenpark, ondergrondse werkzaamheden of de komst van een bedrijventerrein. Het samenvoegen van verschillende wetten, zoals de Wet milieubeheer en de Wet bodembescherming, moet de opstart van zulke projecten eenvoudiger maken en maakt bovendien een einde aan wetgeving die elkaar tegenspreekt. Het gaat om de balans tussen het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving.

Een wet die ook is opgenomen in de Omgevingswet, is de Waterwet. Die wet regelde op basis van de Europese Kaderrichtlijn (KRW) en de Grondwaterrichtlijn (GWR) het beheer van grond- en oppervlaktewater. Daarnaast zorgde de Waterwet voor een goede samenhang tussen ruimtelijke ordening en het waterbeleid van de overheid en extra bescherming in waterwingebieden. Dat is hetzelfde gebleven in de Omgevingswet, alleen zijn die regels nu gecombineerd met andere wetgeving over onder meer milieu, infrastructuur en bodem.

Een belangrijke uitdaging ten aanzien van de Omgevingswet ligt in de regelgeving over lozingen. Voorheen bepaalde het Rijk dit nog. Met de komst van de Omgevingswet is dit voor veel lozingen decentraal geregeld. Het Rijk gaat alleen nog over lozingen voor de meest milieubelastende activiteiten, zoals afvalwater van de chemische industrie. Dat gebeurt via het Besluit activiteiten leefomgeving (BAL). Voor de overige lozingen kunnen gemeenten en waterschappen zelf regels opstellen en bepalen of ergens een vergunning voor nodig is. Dit nemen ze op in een omgevingsplan of waterschapsverordening.

Te weinig kennis en capaciteit?

De drinkwatersector is bezorgd over de inrichting van de lozingsregels. Met name omdat gemeenten vaak niet over voldoende kennis beschikking om de juiste regels op te stellen voor bescherming van de waterkwaliteit. Ook is de drinkwatersector bang dat er onvoldoende capaciteit beschikbaar is om de algemene regels en vergunningen te handhaven. Dit geldt niet alleen voor het bevoegd gezag, maar ook voor de drinkwaterbedrijven zelf. Zij moeten voortdurend checken of er geen risicovolle ontheffingen zijn verleend en of er wel voldoende toezicht is.

Een wet die ondanks de introductie van de Omgevingswet wel afzonderlijk blijft bestaan, is de Drinkwaterwet. Die wet beschrijft de zorgplicht van de overheid en de leveringsplicht die drinkwaterbedrijven hebben en de kwaliteitseisen waar kraanwater aan moet voldoen. Die scheiding heeft te maken met het maatschappelijk belang van drinkwater. Dat belang is zo groot dat het niet moet worden verankerd in een algemene wet.

Om drinkwater bij besluitvorming over de leefomgeving een prominente plek te geven, heeft de branchevereniging van drinkwaterbedrijven in Nederland (Vewin) een speciaal Handboek Omgevingswet opgesteld. Drinkwaterbedrijf PWN bijvoorbeeld heeft dit vervolgens vertaald naar een praktisch handvat van vier punten met de belangrijkste opgaven, die overheden vervolgens in een omgevingsvisie, -verordening of -plannen kunnen waarborgen:

• Zorgen voor voldoende grondwater van goede kwaliteit
• Zorgen voor voldoende oppervlaktewater van goede kwaliteit
• Bescherming van de drinkwaterinfrastructuur
• Bescherming van de natuur in relatie tot waterwinning

In het Bestuursakkoord Water (BAW) zijn nog aanvullende afspraken gemaakt over de betrokkenheid van de drinkwatersector.

Het Handboek Omgevingswet en de BAW moeten ervoor zorgen dat drinkwaterbedrijven in een vroeg stadium bij projectplannen betrokken worden. Dan is meteen aan het begin duidelijk of er bijvoorbeeld een belangrijke drinkwaterleiding ligt waar de gemeente en projectontwikkelaars rekening mee moet houden.

Het is nu al heel druk in de ondergrond met kabels en leidingen, vooral in stedelijk gebied. Die drukte zal naar verwachting verder toenemen. Door de energietransitie worden op veel plekken gasleidingen vervangen door warmtenetten en wordt er veel gegraven in de ondergrond. Het is belangrijk dat drinkwaterbedrijven daar nauw bij betrokken zijn. Wanneer bijvoorbeeld warmtenetten te dicht bij drinkwaterleidingen liggen, kan het leidingwater opwarmen, waardoor bacteriegroei kan ontstaan.