Warmtenetten: een risico voor drinkwaterleidingen?
Warmtenetten spelen een belangrijke rol in de energietransitie. Maar als ze te dicht bij drinkwaterleidingen liggen in de grond, vormen ze een risico voor de drinkwaterkwaliteit. Door de hogere temperatuur kan er dan bacteriegroei ontstaan. Daarom is het belangrijk dat de ontwikkeling in nauwe samenwerking tussen drinkwaterbedrijven, energiebedrijven en gemeenten plaatsvindt.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
Net als bovengronds wordt het in de ondergrond steeds warmer. Een van de oorzaken daarvan is het toenemend aantal warmtenetten. Door de energietransitie maken steeds meer gasleidingen plaats voor leidingen die warm water aanvoeren naar huishoudens. Met een duurzame bron bespaart een warmtenet zo’n 50 tot 70 procent aan CO2-uitstoot ten opzichte van een cv-ketel op gas.
Warmtenetten: sinds jaren ’90 in Nederland
De eerste warmtenetten werden in de jaren negentig in de grond gelegd, zegt Peter Horst, leidingnetbeheerder bij het Noord-Hollandse drinkwaterbedrijf PWN. “Deze vorm van warmtedistributie kennen we ook wel als stadsverwarming. Veel nieuwbouwwijken werden eind vorige eeuw voorzien van stadsverwarming. Daarna stagneerde de ontwikkeling een beetje, tot rond 2013 de energietransitie op gang kwam.”
Nuttige warmtebron voor energietransitie
In de energietransitie zien gemeenten en provincies warmtenetten als een interessante duurzame warmtebron. Momenteel zijn bijna een half miljoen huishoudens in Nederland aangesloten op een warmtenet. De komende tien jaar komen daar naar verwachting jaarlijks tussen de 30.000 en 80.000 woningen bij. Horst: “In Noord-Holland is de huisvuilcentrale in Alkmaar een belangrijke warmtebron. Daarnaast wordt de restwarmte van enkele datacenters gebruikt en wordt in Zaanstad warmte opgewekt met biomassa.”
Nadeel voor drinkwater: opwarming ondergrond
Ondanks de duurzame kant hebben warmtenetten ook nadelen. Ze zorgen namelijk voor opwarming van de ondergrond. En dat heeft nadelige effecten op het drinkwater in het leidingnet, zegt Horst. “Warmtenetten kunnen wel tot 90 graden opwarmen. Ondanks dat de leidingen goed geïsoleerd zijn, stralen ze warmte uit naar de bodem. Daardoor kunnen ook onze drinkwaterleidingen opwarmen en daarmee het drinkwater ín de leidingen.”
Afspraken over minimale afstand leidingen
Om deze thermische invloed te beperken, ondertekenden Energie Nederland en Vewin op 24 juli 2024 een overeenkomst die regels stelt voor de afstand tussen warmtenetten en drinkwaterleidingen. Volgens deze afspraken, die werden ondertekend door Hans de Groene (Vewin) en Sam Collot D’Escury (Energie Nederland), moeten warmtenetten en drinkwaterleidingen minimaal 1,5 meter uit elkaar liggen. In sommige gevallen mag dit tot 1 meter worden beperkt voor korte trajecten, om de opwarming van drinkwater te minimaliseren en de kwaliteit te waarborgen.
Drinkwater maximaal 25 graden Celsius
De temperatuur van het drinkwater mag in het leidingnet nooit boven de 25 graden Celsius zijn, zoals vastgelegd in de wet. Als water warmer wordt, bestaat de kans op bacteriegroei, zoals legionella. Klimaatverandering, de toename van warmtebronnen door verstedelijking en de energietransitie dragen bij aan opwarming van de bodem, wat de kans vergroot dat deze temperatuurnorm wordt overschreden. De nieuwe afspraken tussen Vewin en Energie Nederland bieden een kader om deze uitdaging beter aan te pakken.
Beschermen van drinkwaterkwaliteit en bijdragen aan de energietransitie
Met de toenemende vraag naar duurzame warmteoplossingen en de complexiteit van ondergrondse infrastructuren, is het cruciaal om afspraken te maken die de drinkwaterkwaliteit beschermen. De Groene: “Deze overeenkomst komt op een moment dat de energietransitie en klimaatverandering grote uitdagingen stellen aan het plannen en beheren van de infrastructuur. We zijn blij met deze afspraken; ze helpen om de drinkwaterkwaliteit te beschermen terwijl we bijdragen aan de energietransitie.”
Ontvang 1x per maand updates over de energietransitie en drinkwater via onze nieuwsbrief:
Toenemende drukte in de ondergrond maakt het complex
Met het vervangen van gasleidingen door warmtenetten wordt het ook nog eens twee keer zo druk in de ondergrond. Horst: “Warmtenetten hebben vanwege hun ringsysteem twee leidingen: een voor de aanvoer van warm water en een retourleiding voor het gekoelde water. Gas heeft maar een leiding nodig, alleen voor de afgifte. Daarnaast zijn warmteleidingen dikker door de isolatie eromheen.”
Goed overleg drinkwaterbedrijf en energieleverancier cruciaal
De beschikbare ruimte voor nieuwe ondergrondse infrastructuren is beperkt. Netbeheerders, waaronder de drinkwaterbedrijven, hebben gemeenten nodig om hierop regie te voeren, zeker met het oog op de beperkte ruimte in de ondergrond. Horst: “Het is belangrijk dat gemeenten de regierol op zich nemen, vooral in de inrichting, het beheer en toezicht op het gebruik van de ondiepe ondergrond. Krachtige sturing is noodzakelijk om ongewenste opwarming van drinkwater en een spaghettibrij aan leidingen in de ondergrond te voorkomen.”
Meer groen en schaduw in bebouwd gebied tegen hittestress
Gemeenten spelen ook een belangrijke rol bij bovengrondse klimaatadaptatie. Door maatregelen zoals meer groen en schaduw in binnensteden, kan de hittebelasting in de bodem beperkt worden. Dit helpt indirect om drinkwaterleidingen koel te houden.
Toekomstige monitoring en evaluatie
In de overeenkomst is vastgelegd dat de naleving en effectiviteit van de afspraken binnen zes maanden na inwerkingtreding zal worden geëvalueerd. Er zal onder andere worden gekeken naar de mate van overleg tussen warmte- en waterbedrijven, de naleving van de afspraken en de werkbaarheid in de praktijk. Drinkwaterbedrijven verzamelen tevens meetdata om de invloed van warmtenetten op de temperatuur van drinkwater nauwkeurig te kunnen monitoren.
Warmtenetten lijken dé oplossing. Maar ze vormen een risico voor de drinkwatervoorziening:
