Nitraatrichtlijn: gezamenlijke aanpak nitraatuitspoeling

Drinkwaterbedrijven moeten in staat zijn om uit een zo schoon mogelijke bron drinkwater te produceren, of dat nou grondwater, geïnfiltreerd duinwater of oppervlaktewater betreft. Grondwater is als bron in het algemeen van hogere kwaliteit dan oppervlaktewater. Het staat minder snel bloot aan vervuiling en het water dat de bodem insijpelt wordt vaak op natuurlijke wijze gezuiverd door beschermende zand- of kleilagen. Maar ook in grondwater kunnen verontreinigingen belanden. Bijvoorbeeld door nitraatuitspoeling, veelal afkomstig van bemesting in de landbouw.

Wat is nitraatuitspoeling?

In mest zit nitraat, een stof die planten gebruiken om te groeien. Als er meer nitraat in de zogenoemde wortelzone zit dan planten kunnen gebruiken, spoelt dit overtollige nitraat door bijvoorbeeld regenval naar het grondwater toe.

Wettelijke nitraatnorm

Hoewel nitraat van nature ook voorkomt in voedingsmiddelen zoals groente, kunnen te hoge concentraties schadelijk zijn voor baby’s, mensen met een zwakke gezondheid en het milieu. Daarom mag een liter grond- of oppervlaktewater volgens de Europese Nitraatrichtlijn niet meer dan 50 milligram nitraat bevatten. Drinkwaterbedrijven leveren dan ook alleen drinkwater waarin het nitraatgehalte (ver) onder die wettelijke norm zit. Als in een bepaalde grondwaterbron meer nitraat zit dan de wettelijke norm, wordt actie ondernomen.

In meer dan 30 grondwaterbeschermingsgebieden wordt de nitraatnorm overschreden of dreigt dat te gebeuren

Normoverschrijding beschermingsgebieden

Mede door strengere regelgeving op basis van de Nitraatrichtlijn uit 1991 is het nitraatgehalte in de Nederlandse bodem en grondwater sinds de jaren ’80 flink gedaald. Toch kampen verschillende gebieden in ons land nog met een te hoog nitraatgehalte of zitten ze tegen de kritische grens aan. In ongeveer 34 grondwaterbeschermingsgebieden die van belang zijn voor de drinkwaterwinning in Nederland wordt de nitraatnorm overschreden of dreigt dat te gebeuren.

Oorzaken nitraat in bodem

Ook in Limburg is het nitraatgehalte op verschillende plekken nog niet op het gewenste niveau, zegt Harry ter Heegde, beleidsmedewerker bij de provincie Limburg. Dat heeft volgens hem twee belangrijke redenen. “In deze regio bevinden zich veel landbouwbedrijven. Veehouderijen produceren veel mest, die akkerbouwers weer gebruiken op hun land. Daarnaast speelt ook de grondsoort een rol. In Limburg hebben we löss- en zandgrond. Daarin wordt nitraat veel minder afgebroken dan in klei- of veengrond.”

Zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn

Bij het verlagen van het nitraatgehalte in grondwater spelen landbouwbedrijven dus een belangrijke rol. Vanuit het Rijk gelden voor agrariërs diverse voorschriften en regels voor de toepassing van mest zoals de maximale hoeveelheden stikstof en fosfor die op het land gebracht mogen worden en het bijhouden van de mestboekhouding. De provincie heeft mogelijkheden om specifiek in grondwaterbeschermingsgebieden te zorgen dat nitraatuitspoeling zo veel mogelijk wordt voorkomen. Ook zal de uitwerking van het Nationaal Programma Landelijk Gebied hierin een rol gaan spelen.

Strengere regels op zand- en lössgronden

In het zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn zijn strengere landelijke regels afgekondigd. Hierin wordt onderscheid gemaakt op basis van de bodemgesteldheid. Zo gelden op zand- en lössgronden strengere regels dan op klei- en veengronden. Op die laatste gronden is de kans op soort uitspoeling namelijk kleiner. En dat geldt ook voor bepaalde soorten landbouw, zoals de biologische akkerbouw en langjarige teelten, zoals de bomenteelt, aspergeteelt en sommige sierteelten.

Boeren vanaf 2023 aan de slag met duurzaam bouwplan

Nieuw in het zevende actieprogramma is dat agrarische bedrijven op zand- en lössgronden een duurzaam bouwplan moeten hebben. Dat betekent dat ze  eens in de vier jaar een zogenoemd rustgewas op het land moeten hebben staan. Dit zorgt ervoor dat er minder nitraat kan uitspoelen naar het grondwater.

Uiterlijk 1 oktober vanggewas

Ook moeten boeren op zand- en lössgronden naast de hoofdteelt elk jaar uiterlijk 1 oktober een vanggewas inzaaien. Dat zijn planten die in de wintermaanden eventuele overschotten aan nitraat kunnen opnemen, zodat het niet kan uitspoelen naar het grondwater. Bepaalde wintergewassen zijn uitgezonderd van deze regel.

Snelle winst ondiepe bodem

De maatregelen kunnen al op korte termijn vruchten afwerpen, zegt Ter Heegde. “Als agrariërs conform het advies gaan bemesten, kan dat op hun bedrijf al snel leiden tot een flinke afname van het nitraatgehalte op geringe dieptes. In het diepere grondwater zit dan nog wel een nitraatvoorraad van de afgelopen decennia. Die voorraad zal met de huidige maatregelen in de loop der jaren op natuurlijke wijze moeten verdwijnen.”

Vooral preventief

Ter Heegde benadrukt dat het drinkwater dat WML produceert altijd onder de wettelijke nitraatnorm zit. Een speciale nitraatzuivering naast de gebruikelijke zuivering van het grondwater is dan ook niet nodig. Wel wordt het nitraatgehalte continu gemonitord. “Als we nu niks doen, bestaat de kans dat in de toekomst de normen wel worden overschreden. Dat betekent lastigere en duurdere zuivering. En we willen drinkwater natuurlijk zo betaalbaar mogelijk houden.”