De Omgevingswet: natuurbescherming en drinkwater

Nederlandse drinkwaterbedrijven hebben meer dan 20.000 hectare aan natuur in beheer. Het grootste deel daarvan is aangewezen als Natura 2000-gebied of maakt deel uit van natuurnetwerk Nederland. Drinkwaterbedrijven zorgen bijvoorbeeld voor behoud van flora en fauna en het creëren van biodiversiteit. Voor de terreinen die ze beheren, stellen de bedrijven zogeheten beheerplannen op, zegt Rebi Nijboer, ecoloog bij Vitens. “In zo’n beheerplan staan de doelen voor een terrein en de beheermaatregelen die we per decennia gaan uitvoeren. Ieder waterwingebied dat we beheren, monitoren we eens in de tien jaar. Op dat moment actualiseren we meteen het beheerplan.”

Handboek Omgevingswet

De Omgevingswet, die op 1 januari 2024 in werking is getreden, bundelt 26 wetten die betrekking hebben op de openbare leefomgeving. Daaronder valt ook een aantal wetten rondom water, natuur en milieu. De wet moet de uitvoer en regelgeving voor projecten in de publieke ruimte overzichtelijker maken. In een ‘Handboek Omgevingswet’ vraagt de drinkwatersector extra aandacht voor het waarborgen van drinkwaterbelangen – en daaronder valt ook het beschermen van de relatie tussen drinkwater en natuur. Dat betekent onder meer dat beide functies zoveel mogelijk moeten worden gecombineerd en gestimuleerd in een omgevingsvisie of -plan.

Lees meer over de raakvlakken tussen de Omgevingswet en drinkwater.

‘Een natuurlijke omgeving heeft veel voordelen voor de waterkwaliteit’

Voordelen van natuur

Natuurbeheer is belangrijk voor drinkwaterbedrijven, omdat veel grond- en oppervlaktewaterwinningen zich in natuurgebieden bevinden, zegt Sandra Verheijden, strategisch beleidsadviseur bij Brabant Water. “Een natuurlijke omgeving heeft veel voordelen voor de waterkwaliteit. In de natuur zijn, in tegenstelling tot gebieden met landbouw of industrie, weinig antropogene stoffen, zoals pesticiden, chemische stoffen of medicijnresten. Daarnaast zorgt veel biodiversiteit voor een schone bodem, waarin zand- en kleilagen het water zuiveren.”

Van maaien tot bosomvorming

De manier waarop Brabant Water de natuur beheert en onderhoudt, verschilt per gebied. Verheijden: “We doen zowel aan actief als passief beheer. Soms maaien we in een gebied, zodat de biodiversiteit kan toenemen. En soms kiezen we ervoor om juist niet in te grijpen. Daarnaast plaggen we heidegebied, creëren we goede omstandigheden voor insecten en dieren, zoals vlinders en boomkikkers, en doen we aan bosomvorming. Natuurbeheer is overigens niet alleen van belang voor onze waterwinning en de natuur zelf, maar heeft ook een recreatieve waarde. Veel mensen wandelen of fietsen graag in het groen. In een waterwingebied kunnen we meteen laten zien waar ons water vandaan komt.”

‘Ook de duinen zijn belangrijke natuurlijke waterfilters’

Natuurbeheer in kustgebied

Ook oppervlaktewaterbedrijven zijn natuurbeheerders, voornamelijk in het kustgebied. Zo beheert het Zuid-Hollandse Dunea in totaal zo’n 2250 hectare duingebied in Nationaal Park Hollandse Duinen. De duinen zijn net als kleilagen in de bodem belangrijke natuurlijke waterfilters. Daarnaast dienen ze als strategische zoetwaterbuffers voor zo’n zes miljoen Nederlanders. In een zogeheten Kustpact is afgesproken dat bebouwing langs de kust natuur en waterwingebieden niet mag aantasten.

Compenserende maatregelen

Omdat grondwateronttrekking kan leiden tot daling van het grondwaterpeil en verdroging van de bodem, nemen drinkwaterbedrijven op sommige plekken ook compenserende maatregelen. Zo ondersteunt Brabant Water het waterbeheer in de gemeente Waalwijk door in natte tijden veel en in droge tijden juist weinig grondwater te onttrekken, zodat grondwater zich kan herstellen. Vitens heeft bij een aantal winningen een speciaal wateraanvoerplan, waarmee oppervlaktewater van elders wordt aangevoerd om de grondwatervoorraad aan te vullen via infiltratie.

Beperkingen van natuur

Hoewel natuur erg belangrijk is voor een drinkwaterbedrijf, kan het ook een beperking vormen, zegt Nijboer van Vitens. “Bijvoorbeeld bij het zoeken van een nieuwe winlocatie, het uitbreiden van een winlocatie of bij bouwprojecten. Er mag geen negatief effect zijn op Natura 2000-gebieden of op beschermde soorten. Bij het bouwen van productiebedrijven, de inrichting van waterwingebieden, renovatieprojecten en in gebiedsprocessen rondom onze drinkwaterwinningen is natuur een integraal onderdeel van onze bedrijfsvoering.”

‘We schuiven eerder aan tafel bij vraagstukken rondom drinkwater en natuur’

Gevolgen Omgevingswet

Drinkwaterbedrijven zetten zich dus op allerlei manieren in voor een optimale functiecombinatie van drinkwater en natuur. Wat is er door de Omgevingswet verandert? Volgens Eric van de Lockant, strategisch omgevingsmanager bij Brabant Water, heeft de wet niet zozeer direct invloed op hun activiteiten als natuurbeheerder, maar vooral op de processen achter de schermen. “We schuiven eerder aan tafel bij vraagstukken rondom drinkwater en natuur en zijn nauwer betrokken bij het opstellen van een Omgevingsvisie en -plan van de gemeente. Hoe richten we de openbare ruimte in? Wat kan waar en wat niet? Wat willen andere partijen in een gebied?”

Andere belanghebbenden

Een aspect daarbij is hoe verschillende bodemfuncties goed worden verdeeld, zegt Van de Lockant. “In het watersysteem moeten we rekening houden met meerdere belanghebbenden, zoals andere gebruikers van grondwater, bijvoorbeeld voor landbouw of economische activiteiten. Daarnaast komen er door de energietransitie nieuwe bodemgebruikers bij, bijvoorbeeld voor het gebruik van bodemenergie. Gezamenlijk moeten we zorgen voor een robuust systeem, waarbij wij als drinkwaterbedrijf de belangen van drinkwater en de natuur zo goed mogelijk waarborgen.”

Grootste uitdaging

Daarbij is het volgens Van de Lockant belangrijk om constant in gesprek te blijven en goed te weten wat er overal speelt. “In onze gebieden doen we dat al veelvuldig, we werken per gebied met diverse partijen samen: gemeenten, provincie, waterschappen, natuurorganisaties, landbouw, noem maar op. We zoeken voortdurend naar integrale oplossingen. Het meeste hebben we dus eigenlijk nu al goed geregeld. Misschien is de grootste uitdaging wel om dat ook na de invoering van de Omgevingswet zo te houden.”