PFAS in drinkwater: risico’s en oplossingen

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

Te veel PFAS: vooral via voeding, ook in drinkwater

Mensen in Nederland krijgen te veel PFAS binnen via voedsel en drinkwater, zo blijkt uit onderzoek van het RIVM. Via voedsel het meeste, bijvoorbeeld vis en eieren, maar via drinkwater ook. Het RIVM adviseert daarom gevarieerd te eten en drinken, op enkele plekken in Nederland niet uit eigen tuin. Ook doet het instituut onderzoek naar andere blootstellingsroutes en naar de meest effectieve maatregelen om de totale blootstelling aan PFAS in Nederland te verlagen.

Hoeveel PFAS je via kraanwater binnen krijgt, hangt vooral af van waar je woont. In West-Nederland waar drinkwater wordt gemaakt van oppervlaktewater meer dan elders, blijkt uit metingen van het RIVM. De hoeveelheid PFAS die mensen in Nederland binnenkrijgen via alleen drinkwater ligt beneden de gezondheidskundige grenswaarde. Maar om de totale blootstelling te beperken, heeft RIVM een drinkwaterrichtwaarde geadviseerd die 20x strenger is en PFAS-soorten weegt op schadelijkheid.

Voorstel voor Europees verbod op PFAS

Nederland, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen pleiten voor een Europees verbod op PFAS. Ze hebben daarvoor een voorstel ingediend bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen. Dat betekent dat meerdere landen en instanties dat voorstel kunnen aanvullen met extra informatie. Uiteindelijk maakt de Europese Commissie een definitief voorstel, waar de lidstaten over stemmen. Alleen PFAS in bestrijdingsmiddelen, TFA, valt buiten de aanvraag. Een eventueel verbod zou naar verwachting dan na 2026 in kunnen gaan.

Kabinet aan bedrijven: onmiddelijk maatregelen nemen

Staatssecretaris Jansen (PVV) van Milieu roept alle bedrijven die PFAS uitstoten op om onmiddellijk maatregelen te nemen en de uitstoot aanzienlijk te beperken. Bedrijven die PFAS uitstoten bij de productie van bijvoorbeeld medische hulpmiddelen, regenkleding of verpakkingen krijgen een “minimalisatieplicht” opgelegd. Dit houdt in dat deze bedrijven verplicht zijn om het gebruik van PFAS waar mogelijk terug te dringen.

Daarnaast moeten bedrijven die PFAS gebruiken plannen opstellen om het gebruik van deze stoffen te verminderen. Als het volledig vermijden van PFAS niet mogelijk is, moeten er maatregelen worden genomen om te voorkomen dat deze stoffen in de lucht of het water terechtkomen.

Nadelig voor immuunsysteem

Door wetenschappelijke onderzoeken weten we dat PFAS schadelijker is voor de gezondheid dan eerst werd aangenomen. De stoffen zijn onder andere een risico voor het immuunsysteem. Hierdoor adviseert het RIVM een nieuwe gezondheidskundige grenswaarde voor PFAS.

1. Wat zijn PFAS?

PFAS is de afkorting voor poly- en perfluoralkylstoffen. PFAS zijn stoffen die door de mens zijn gemaakt en dus niet van nature in het milieu voorkomen. Onder PFAS vallen onder meer GenX, PFOA (perfluoroctaanzuur) en PFOS (perfluoroctaansulfonaat) en TFA. In totaal gaat het om enkele duizenden stoffen.

De chemische industrie maakt veel gebruik van PFAS. De stoffen worden vanwege hun water- en vetafstotende eigenschappen verwerkt in uiteenlopende producten.

Denk aan: jassen, pannen, bakpapier, voedselverpakkingen, smeermiddelen, skiwax, cosmeticaproducten en blusschuim. Van een groot aantal PFAS is bekend dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu.

2. Wat zijn de risico’s van PFAS?

PFAS vormen een risico voor zowel mens als milieu. Als mensen over een lange periode kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen, kan dit al nadelig zijn voor hun immuunsysteem. Dat blijkt uit studies van het RIVM.

Omdat PFAS relatief nieuwe stoffen zijn en producenten ervan niet open zijn, is er nog veel onbekend. Voor PFAS waarvan de schadelijkheid wel bekend is, hanteert het RIVM een relatief lage norm voor de aanwezigheid van PFAS in grond of water.

3. Hoe komen PFAS in bronnen voor drinkwater?

PFAS kunnen zich verspreiden via de lucht, bodem, voedsel en water, zegt PFAS-onderzoeker Arjen Wintersen van het RIVM. “Een deel belandt in het milieu door uitstoot van de industrie. Door neerslag komen PFAS terecht in oppervlaktewater of via de bodem in grondwater. Dit zijn bronnen die drinkwaterbedrijven voor de winning van drinkwater gebruiken. Ook komen er via rioolwaterzuiveringsinstallaties PFAS in oppervlaktewater terecht. Momenteel wordt onderzocht welke specifieke activiteiten voor verontreiniging zorgen, daar is nog geen totaalbeeld van.”

‘PFAS kunnen zich verspreiden via de lucht, bodem, voedsel en water’

Ook door verplaatsing van vervuilde grond of bagger kunnen PFAS in grond- of oppervlaktewater belanden. In gebieden met veel chemische industrie of oude vuilstorten zijn de concentraties PFAS vaak het hoogst. Door uitspoeling naar de ondergrond worden op deze plekken hogere concentraties PFAS in het grondwater aangetroffen. Of de hoge concentraties PFAS in zeeschuim via de lucht effect hebben op de bereiding van drinkwater, wordt onderzocht.

4. Zitten PFAS in ons drinkwater?

Ja, zowel oppervlaktewater en grondwater bevatten lage concentraties PFAS. Drinkwaterbedrijven delen meetwaarden op hun website. Ook in drinkwater uit de kraan worden kleine hoeveelheden PFAS gemeten. Volgens het RIVM blijft het verantwoord om kraanwater te blijven drinken. Ook voldoet het drinkwater van alle Nederlandse drinkwaterbedrijven aan de norm voor PFAS, zoals die is vastgelegd in de Europese Drinkwaterrichtlijn (DWR). In die richtlijn is echter nog niet de nieuwe gezondheidskundige grenswaarde van Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) meegenomen. Daarom pleit het RIVM ervoor om de concentraties PFAS in het Nederlandse drinkwater de komende jaren te verlagen.

5. Kun je PFAS zuiveren uit water?

Wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit. Dat geldt helemaal voor PFAS. De stoffen zijn moeilijk te zuiveren, daarom heten het forever chemicals. De drinkwaterbedrijven boeken resultaat met drie technieken: poederkool, actieve kool en membraanfiltratie. Verwijderen is echter verplaatsen naar de reststroom. Alleen verbranden op hoge temperatuur is effectief, waarbij de luchtuitstoot dan ook weer moet worden gecontroleerd. Vervuiling voorkomen is de enige maatregel die herbesmetting en opstapeling voorkomt. Waterschappen kunnen ook meer zuiveren, voordat gezuiverd afvalwater naar het oppervlaktewater gaat.

6. Is drinkwater nog veilig?

Volgens het RIVM blijft het verantwoord om drinkwater te drinken. Dat komt omdat de hoeveelheid PFAS je binnenkrijgt via alleen drinkwater beneden de gezondheidskundige grenswaarde ligt. Het RIVM heeft nog geen onderzoek gedaan naar de hoeveelheid PFAS in flessenwater.

Vooral in voedsel

De grenswaarde van inname kunnen mensen alleen overschrijden door de optelsom van voedsel, gebruik van consumentenproducten, de lucht en drinkwater samen. Via voedsel krijgt de Nederlander 3x meer PFAS binnen als via drinkwater.

RIVM adviseert gevarieerd te eten en te drinken. Het voedingscentrum adviseert drinkwater nog steeds boven flessenwater.

7. Wat kunnen mensen en bedrijven zelf doen tegen PFAS?

Hoe minder PFAS-uitstoot er is, hoe minder de stoffen in voedsel en drinkwater belanden. Mensen kunnen een bijdrage leveren door producten te kopen waar geen PFAS in zit. Dit kun je checken op de website Waar zit wat in.

Het verwijderen van PFAS uit drinkwater is moeilijk. Voor het verwijderen van PFAS heb je hele fijne membraanfiltratie nodig, of poederkool of actieve kool. Sommige bedrijven claimen dat hun waterfilters voor thuis dat kunnen, maar kunnen dat niet aantonen.

Het heeft geen zin om drinkwater thuis te koken. Dit haalt de stoffen niet uit het water. Het RIVM concludeert dat we ons kraanwater gewoon kunnen blijven drinken.

8. Hoe wordt PFAS-uitstoot tegengegaan?

Vanwege de ingewikkelde en kostbare zuivering, moet bij het tegengaan van PFAS-uitstoot de focus op aanpak van vervuilingsbronnen liggen. Wintersen: “Stoffen die in de industrie worden toegepast, moeten volgens de REACH-verordening worden geregistreerd. Per stof moet een inschatting worden gemaakt van de effecten op de waterkwaliteit. Voor PFAS die onder Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS, red.) vallen, gelden extra strenge eisen en zijn speciale vergunningen nodig.”

Drinkwaterbedrijven willen dat alle afgegeven lozingsvergunningen die bedrijven nu hebben, kritisch bekeken worden.

9. Wat is de oplossing voor dit probleem?

Drinkwaterbedrijven in Nederland willen dat er zo snel mogelijk een Nederlands en Europees totaalverbod komt op PFAS. Tot die tijd pleiten ze ervoor dat de overheid en het bedrijfsleven hun verantwoordelijkheid nemen in het stoppen van alle PFAS-lozingen.

Omdat er zoveel zorgen zijn over PFAS stelde de Europese Commissie in oktober 2022 voor om een aantal PFAS stoffen op te nemen in een aantal richtlijnen. Het gaat om de Richtlijn Stedelijk Afvalwater en de lijsten van verontreinigende stoffen voor grond- en oppervlaktewater in de Grondwaterrichtlijn (GWR) en de KRW Richtlijn Prioritaire Stoffen. Dit betekent dat iedereen in Europa extra zijn best moet gaan doen om te voorkomen dat deze stoffen in het oppervlaktewater en grondwater terecht zal komen.

Daarnaast pleit de Nederlandse overheid samen met andere EU-lidstaten naar een totaalverbod van PFAS voor niet-essentiële toepassingen, zegt Wintersen. “Voor sommige producttoepassingen bestaan betere en minder schadelijke alternatieven voor PFAS. Daardoor zouden dus veel minder PFAS gebruikt hoeven worden. Op dit moment wordt verder nagedacht over welke stoffen niet-essentieel zijn en of er restricties komen voor PFAS in bepaalde consumentenproducten.”