Ecoloog Vitens: 'Ons uitgangspunt is steeds: hoe houden we onze natuurgebieden gezond?'

Renée van Assema werkt als ecoloog bij drinkwaterbedrijf Vitens. 

Hoofdafbeelding: Het drinkwaterproductiebedrijf in Harderwijk van Vitens is natuurinclusief gebouwd. 

De bossen op de Veluwe hebben het zwaar door de stikstofdepositie. Door een te zure bodem groeien bomen en planten niet meer. Ook is de bodem droger door klimaatverandering. Om de bodemkwaliteit te verbeteren, heeft Vitens nu een pilot waarin het kalk aan de bodem toevoegt. Dit maakt de pH-waarde van de grond namelijk hoger. Voordat het drinkwater uit de kraan komt, haalt Vitens er kalk uit. Het drinkwaterbedrijf onderzoekt bij de waterwingebieden Putten en Schalterberg of dit restproduct helpt om de bodemkwaliteit in het bos te verbeteren.

Natuur is essentieel onderdeel van beleid

De pilot met kalk is een van de maatregelen die het drinkwaterbedrijf neemt om de natuur te beschermen en te verbeteren. “De natuur is sinds vorig jaar een essentieel onderdeel van ons beleid,” zegt ecoloog Renée van Assema van Vitens. Het drinkwaterbedrijf pompt grondwater uit de bodem om drinkwater van te maken. “Natuur wordt gezien als een goede bescherming van de kwaliteit van het grondwater. De bodem noemen we ‘Filter Nul’, omdat hier de eerste zuivering van het water plaatsvindt. En natuur draagt bij aan een schone leefomgeving voor mens en dier. Daar proberen we altijd naar te streven.”

Waterwingebied integreert met de natuur

Bij de zoektocht naar nieuwe waterwingebieden is het uitgangspunt van Vitens dat de winning geen negatief effect mag hebben op de natuur. Dat betekent dat Vitens bij projecten vanaf het begin ook aan de kansen voor natuur denkt en dit meeneemt in het ontwerp. En als er wordt gebouwd dan is dat “natuurinclusief”. Denk aan een productiebedrijf dat “opgaat in de natuur”.

Vitens maakte dit jaar het inspiratiedocument Natuurinclusief bouwen om deze manier van werken aan plannenmakers en bouwers, zowel in- als extern, uit te leggen en hen te inspireren. “Harderwijk is een goed voorbeeld waar dat al geslaagd is”, zegt Van Assema. “Die locatie is midden in een heideterrein. Het gebouw zit half onder de grond en de heide loopt door op het dak.”

Natuurwaarde behouden goed voor biodiversiteit

Natuurinclusief bouwen heeft ook voordelen voor de biodiversiteit. Van Assema: “Door aan te sluiten bij de lokale natuurwaarden hebben we zo min mogelijk impact op de omgeving. En kunnen we juist op onze terreinen ook iets extra’s betekenen voor soorten die het lokaal moeilijk hebben. Hierbij streven we steeds naar positieve impact.”

‘Je wilt graag een boom die zich over honderd jaar nog steeds happy voelt’

Ook Vitens heeft last van de droogte

Deze positieve bijdragen worden de komende jaren steeds relevanter. De 110 waterwingebieden van Vitens liggen, verspreid over Overijssel, Gelderland, Flevoland, Friesland en Utrecht, in bijna de helft van Nederland. Veel zijn zandgebieden, zoals de Veluwe en de achterhoek. Daar was de droogte van afgelopen jaren goed te merken. Natuur op de hoge zandgronden heeft van nature weinig water nodig, maar het beetje wat ze wél nodig hebben, is in de droge zomermaanden weggevallen.

Van Assema ziet dat dit zijn uitwerking heeft op flora en fauna. “De fijnspar en larix gaan dood en ook beuken hebben het moeilijk. Daarnaast komen op meerdere plekken in ons gebied poelen en sloten droog te staan met het gevolg dat vissen sterven en libellen verdwijnen.” Het is goed mogelijk dat we soorten uit het land kwijtraken en soms krijgen we er ook wat bij, zegt de ecoloog. “Maar dat is niet altijd positief,” vervolgt Van Assema. “Denk maar aan de processierups.”

Vitens denkt mee aan toekomstgerichte oplossingen

Vitens denkt samen met waterschap en provincies na over oplossingen om in de toekomst beter op te droge en te natte jaren in te spelen. Dat gebeurt bijvoorbeeld voor de Achterhoek. Bestuurders van onder andere Vitens, LTO-Noord, waterschap en provincie Gelderland zitten met elkaar om de tafel om voor het hele gebied een langetermijnvisie te ontwikkelen. De betrokken partijen gaan aan de slag in zogeheten ‘fieldlabs’ om de Achterhoek beter bestand te maken tegen toekomstige onvoorspelbare weersomstandigheden. Ook gaan de partijen intensiever met elkaar samenwerken en beter kennis uitwisselen.

Natuurbeheer moet anticiperen op de toekomst

Met het oog op toekomstige scenario’s wil Vitens, net als alle andere natuurbeheerders, anders nadenken over de inrichting en het beheer van de gebieden. Van Assema: “Dit gaat bijvoorbeeld om water langer vasthouden en andere soorten planten. Maar een bos is niet zomaar een bos. Je wilt graag een boom die zich over honderd jaar nog steeds happy voelt. Dan is het noodzaak dat je goed wilt inspelen op de veranderingen in het klimaat.”

Soorten komen terug door natuur te helpen

Bij elk waterwingebied kijkt Vitens waar de natuur een handje geholpen kan worden. Eén specifiek gebied eruit pikken is lastig. “Er zijn overal succesjes!”, zegt de ecoloog enthousiast. Ze noemt er een paar op. “In Friesland broedt de grutto weer, dat is mooi om te zien. We hebben een toename van boomkikkers in de achterhoek.” En in oude waterreservoirs zitten nu vleermuizen.

Het drinkwaterbedrijf pakte ook een grote vijand van de weidevogels aan. “Maaien gebeurt vaak op het moment dat deze vogels hun nesten en jonge vogels hebben. Die verdwijnen dan de machine in. Wij laten pas na het broedseizoenmaaien, dus kunnen ze ongestoord broeden. Helaas hebben die succesjes afgelopen jaren wel te lijden van de droogte gehad.”

Gebieden verbinden voor grotere leefomgeving

Vitens probeert met het verbinden van gebieden ook de biodiversiteit te verhogen. Het drinkwaterbedrijf legde samen met aanliggende grondeigenaren de zogeheten Lizard Lane aan, een heidestrook met nieuwe heide om de heide van Vliegbasis Soesterberg en waterwinlocatie Soestduinen en de Vlasakkers met elkaar te verbinden. Van Assema: “Het werkt ook, we zien verschillende dieren oversteken. Die hebben dan ineens een veel groter leefgebied.”

Natuur en biodiversiteit voor gezond systeem

Het natuurbeleid van Vitens is er altijd op gericht om de natuurwaarde en biodiversiteit te behouden, ook als het drinkwaterbedrijf samen met onder meer provincie en waterschap zoekt naar nieuwe winningen. In de provincie Utrecht is dat in de vorm van de samenwerking De Blauwe Agenda, zegt Van Assema. “Dit is een gebiedsinitiatief van samenwerkende partners om het watersysteem van de Utrechtse Heuvelrug meer robuust en klimaatbestendig te maken. Een belangrijke vraag daarbij is steeds: hoe houden we het systeem gezond? Daar hoort de natuur en biodiversiteit bij.”

Lees ook het interview met de ecologen drinkwaterbedrijven Waternet en Dunea: ‘Actief ingrijpen noodzakelijk voor biodiversiteit duinen’