Het netwerk van waterleidingen in Nederland

Vrijwel nergens ter wereld ligt het netwerk van waterleidingen voor drinkwater er zo goed bij als in Nederland. Overal in Nederland komt daarom schoon en koel water uit de kraan, zonder dat er onderweg veel verloren gaat. Hoe zit dat netwerk in elkaar en wat zijn de grootste uitdagingen om te blijven zorgen voor die hoge kwaliteit? De vragen en antwoorden op een rij.

Hoe goed is het netwerk van drinkwaterleidingen in Nederland?

De kwaliteit van het netwerk van drinkwaterleidingen in Nederland is in vergelijking met andere landen buitengewoon goed. Die kwaliteit wordt in eerste instantie gemeten aan de kwaliteit van het drinkwater. Er wordt wel eens gezegd dat het beste kraanwater ter wereld heeft. Daar zijn verschillende redenen voor. Een belangrijke is dat er in Nederland wordt gewerkt met de hygienecode drinkwater, een unieke werkwijze. Daardoor is het in Nederland niet nodig om chloor toe te voegen aan het drinkwater.

Wat zijn de grootste bedreigingen voor het netwerk?

Er zijn drie grote uitdagingen voor het netwerk van drinkwaterleidingen in Nederland.

1. Het optimaal plannen van onderhoud in samenspraak met gemeenten en provincies. Drinkwaterbedrijven weten door moderne sensortechnieken steeds beter wanneer een leiding toe is aan onderhoud of vervanging. Maar dat betekent nog niet dat dit onderhoudswerk ook past in de agenda van de gemeente of provincies. Reconstructies van openbare ruimte, bijvoorbeeld het herinrichten van een weg of een wijk, kunnen de prioritering van de waterleidingbedrijven verstoren. Daarom is het belangrijk dat gemeenten, provincies en drinkwaterbedrijven goed blijven overleggen over de planning van dit soort werk.
2. De goede waterkwaliteit ook in het leidingnet kunnen garanderen. Daarbij is er zorg voor het kunnen blijven leveren van het drinkwater onder de wettelijke grens van 25 graden aan de kraan. Leidingen nemen de temperatuur van de bodem aan. Met name door de komst van warmtenetten, kan de bodem opwarmen. Daarom moet een drinkwaterleiding op voldoende afstand liggen om daar geen negatieve effecten van te ondervinden. Goed overleg tussen de overheid, aannemers en drinkwaterbedrijven is daarom belangrijk bij deze ontwikkelingen. Maar ook verblijftijd van het drinkwater in het leidingnet heeft effect op de waterkwaliteit. Dat betekent dat er slimme ontwerpen nodig zijn om de  verblijftijd kort te houden als er een warmtenet in de buurt is.
3. Het kunnen blijven leveren onder voldoende druk. Dit gaat over de blauwdruk van het leidingnet van de toekomst en is vooral een zorg van de drinkwaterbedrijven zelf. Waar leg je transportleidingen aan om voldoende vers water onder voldoende druk te kunnen leveren op plekken waar de bevolking groeit, hoe zorg je voor robuust en flexibel netwerk, dat onder alle omstandigheden goed blijft functioneren?

Hoe groot is het netwerk van waterleidingen voor drinkwater?

Het waterleidingnetwerk in Nederland is omvangrijk. Volgens cijfers van VEWIN was de lengte van het netwerk in 2020 in totaal 120.137 kilometer. Het netwerk wordt elk jaar langer, omdat er steeds meer woningen en bedrijven bijkomen. Bovendien wordt een klein deel van het netwerk elk jaar vernieuwd, omdat leidingen het einde van hun levensduur naderen.

Welke soorten waterleidingen liggen er in de grond?

De afmetingen en materialen van de leidingen zelf verschillen. Elk drinkwaterbedrijf werkt globaal met drie soorten leidingen.

1. Het primaire netwerk, de transportleidingen

Dit zijn de grootste leidingen, die grote hoeveelheden water transporteren over grotere afstanden naar en van productielocaties. Ze variëren in doorsnee van 300 mm tot meer dan anderhalve meter. In dit verhaal over winningen is te zien waar die productielocaties zijn.

2. Het secundaire netwerk, de distributieleidingen

Dit zijn de leidingen die tussen de primaire en tertiaire leidingen. Dit zijn aftakkingen zijn van transportleidingen.

• Het tertiaire netwerk

Dit zijn de leidingen die in de straat liggen. Dit netwerk is er in twee vormen. Een vermaasd netwerk is te vergelijken met de vorm van een spinnenweb. Het water kan hier van meerdere kanten komen Nadeel is dat de verblijftijden lang kunnen zijn, de stromingsrichting varieert en er sediment in het leidingnet kan ophopen wat tot bruin water kan leiden. Een vertakt netwerk ziet eruit als de takken van een boom. Voordeel van vertakte leidingnetten is dat het water maar één kant op stroomt en met voldoende snelheid door de leiding gaat. Nadeel is dat door deze enkelzijdige voeding er bij een storing even geen water is. Aan zo’n tak zitten daarom maximaal 200 aansluitingen

• Aansluitingen

Van de leiding in de straat tot aan de watermeter. Hier is aarding nog steeds een probleem. Huizen zijn geaard op metaal en daar is in het verleden vaak de metalen waterleiding voor gebruikt. Bij lekkages en vervangingswerkzaamheden is er voor monteurs geen veilige werksituatie. Is er een deel vervangen voor kunststof, dan is de geleiding doorbroken en is het huis niet meer geaard. Elk huis moet een onafhankelijke aarding hebben voor ieders veiligheid.

Van welke materialen zijn de leidingen gemaakt?

De meeste nieuw aangelegde waterleidingen voor drinkwater in Nederland zijn gemaakt van PVC, dit zijn gele buizen met een blauwe streep. Oudere leidingen bestaan daarnaast nog vaak uit gietijzer of cementhoudende leidingen, zoals asbestcement. Die laatste zijn veilig, omdat het risico van asbest ligt bij het inademen. Daar is bij ondergrondse, natte drinkwaterleidingen geen sprake van. Op plekken waar de leidingen flexibel moeten zijn, liggen vaak leidingen van PE, oftewel polyethyleen. In het netwerk van de drinkwaterbedrijven zijn vrijwel alle risicovolle loden leidingen inmiddels vervangen. 

Waar liggen de waterleidingen?

Waterleidingen voor drinkwater liggen meestal naast wegen op een diepte van 1 meter of dieper. Dit voorkomt dat het water in de leidingen bij vorst kunnen bevriezen. Bovendien blijft het water op deze diepte in de zomer relatief koel. Transportleidingen liggen meestal wat dieper, omdat ze vaak ook door landbouwgrond lopen. Zo is de kans kleiner dat de leidingen worden geraakt als de grond bijvoorbeeld wordt omgeploegd.

Overigens zijn bij alle graafwerkzaamheden met machines zogenoemnde KLIC-meldingen verplicht. Die moeten maximaal drie dagen voor het graafwerk zijn aangevraagd bij het Kadaster. Die melding zorgt ervoor dat de informatie over ondergrondse leidingen en kabels bekend zijn bij de uitvoerder.

Onder rivieren of complexe infrastructuur: gestuurde boring

Waterleidingen onder rivieren door of onder complexe infrastructuur zoals een snelweg worden gemaakt met een gestuurde boring. Deze worden als een soort boog aangelegd en kunnen tot wel tien meter of meer onder de oppervlakte komen te liggen. 

Hoe hoog is de druk in de leidingen?

De druk in waterleidingen voor drinkwater varieert tussen ca 20 en 60 meter waterkolom (mwk) oftewel tussen 2 en 6 bar of kilopascal. Bij de watermeter van een woning moet de waterdruk wettelijk minimaal 15 mwk zijn. Het betekent dat als je een gat prikt in de leiding het water in een kolom 15 meter hoog zou komen.