Wijkuitvoeringsplannen en drinkwater: risico’s, kansen en een vijfstappenplan

In 2050 moeten 7 miljoen woningen van het gas af zijn. Sommige alternatieven voor aardgas, zoals warmtenetten en bodemenergiesystemen, vormen mogelijk een risico voor de drinkwatervoorziening. Door drinkwaterbedrijven vroegtijdig te betrekken bij het opstellen van Wijkuitvoeringsplannen (Wup’s) voorkom je als gemeente dat je drinkwater over het hoofd ziet. Ook beperk je overlast voor inwoners, tijdsduur en kosten.

• LinkedIn

Blijf op de hoogte: volg het Drinkwaterwaterplatform op LinkedIn

In het kort: risico’s en kansen

• Warmtenetten kunnen drinkwater in leidingen opwarmen en zo bacteriegroei veroorzaken
• Bodemenergiesystemen kunnen beschermende bodemlagen en de kwaliteit van grondwater aantasten
• Door een drinkwaterbedrijf bij een Wup te betrekken, breng je risico’s en knelpunten vroegtijdig in beeld en bespaar je kosten en tijd
• In gezamenlijk overleg kom je lokaal tot de meest optimale oplossing Door de planning voor werkzaamheden af te stemmen voorkom je onnodige kosten en overlast
• Met een vijfstappenplan zorg je dat drinkwater bij alle partijen goed op het netvlies staat

Transitievisie warmte vertalen naar Wijkuitvoeringsplannen

Om Nederland aardgasvrij te maken, moeten alle gemeenten een Transitievisie Warmte opstellen. Hierin staan voorstellen voor alternatieve warmtebronnen en staat welke wijken als eerste van het gas af gaan. Momenteel vertalen gemeenten de Transitievisies naar Wijkuitvoeringsplannen (Wup’s). Het is belangrijk om daarbij vanaf het begin ook de drinkwatervoorziening in op te nemen. Zo kun je mogelijke risico’s, meerkosten en vertraging voorkomen.

Risico’s van warmtealternatieven voor drinkwater

Sommige alternatieven voor aardgas vormen een risico voor drinkwater.

1. Warmtenetten kunnen drinkwater opwarmen en bacteriegroei veroorzaken

Een van de risico’s ontstaat bij de aanleg van warmtenetten, zegt John Ottevanger, omgevingsmanager van Brabant Water. “Wanneer een warmtenet te dicht bij een waterleiding ligt, kan het drinkwater opwarmen en daarmee kan bacteriegroei ontstaan. Om die reden willen we warmtenetten en andere warmteproducerende kabels en leidingen niet te dicht bij ons leidingnet.”

Voldoende afstand bewaren zal een flinke opgave worden. Door de energietransitie wordt het alsmaar drukker in de ondergrond. En niet alleen door de komst van warmtenetten. Ook het aantal elektriciteitskabels neemt toe. Ottevanger: “Warmtepompen moeten van energie worden voorzien en zonnepanelen geven energie terug aan het stroomnet.”

2. Bodemenergiesystemen kunnen de kwaliteit van grondwater aantasten

Ook bodemenergiesystemen vragen om aandacht. Zo kunnen tijdens de aanleg van gesloten bodemenergiesystemen, zoals Warmte-koudeopslag (WKO) en geothermie, beschermende bodemlagen beschadigd raken en chemicaliën in grondwater belanden. Deze verontreinigingen kunnen zich vervolgens verspreiden naar voorraden waaruit drinkwaterbedrijven grondwater onttrekken. Bij open bodemenergiesystemen kan grondwater van verschillende chemische samenstelling met elkaar vermengd raken.

Kansen en voordelen van samenwerking bij een Wijkuitvoeringsplan

Vroegtijdig en intensief samenwerken bij het opstellen van een Wup biedt verschillende kansen en voordelen:

1. Je hebt in een vroeg stadium de risico’s voor drinkwater in beeld

Om de drinkwaterbelangen bij de energietransitie goed op het netvlies te krijgen, is het volgens Ottevanger belangrijk om al in een vroeg stadium bij een Wup betrokken te zijn. Het liefst al vanaf het begin. “Zo kunnen we per locatie aangeven waar rekening mee gehouden moet worden. Bijvoorbeeld hoe ver warmtenetten van onze leidingen moeten liggen en waar we liever geen bodemenergiesystemen hebben.”

2. Je hoeft niet opnieuw terug naar de tekentafel, dat scheelt tijd en geld

Wanneer een gemeente al een Wup-ontwerp heeft gemaakt, kunnen wij alleen nog maar onze bezwaren aangeven, zegt Ottevanger. “Als die er zijn, moeten ze soms helemaal terug naar de tekentafel. Dat kost weer extra geld en tijd. Hoe eerder knelpunten zichtbaar zijn, hoe sneller het vervolg van het traject.”

3. Zo kom je tot de meest optimale oplossing

Wanneer wordt besloten om ergens een warmtenet aan te leggen, kan dat betekenen dat een drinkwaterleiding verlegd moet worden. Dat is erg kostbaar en ook niet altijd mogelijk. Maar voordat het zover is, wordt eerst gezocht naar andere oplossingen, zegt Eva van Enk projectleider Energietransitie bij de gemeente Eindhoven.

“Je kunt leidingen, zoals drinkwaterleidingen en warmtenetten, ook extra isoleren, zodat ze minder warmte opnemen of afgeven. Het zoeken naar de meest optimale oplossing is echt een zorgvuldige afweging van kosten en baten.”

4. Met afstemming van de planning beperk je overlast en kosten

Behalve bij het opstellen van Wup’s is samenwerking ook van belang bij de uitvoering van alle plannen. Ottevanger noemt de aanleg van een warmtenet in de Eindhovense wijk Het Ven als goed voorbeeld. In deze buurt had Brabant Water al onderhoud aan haar waterleidingen gepland.

“Toen de gemeente vertelde over de plannen voor het warmtenet hebben we gezegd: we stellen onze werkzaamheden even uit, zodat we tegelijkertijd de grond in kunnen. Zo deel je de kosten en heeft de omgeving minder overlast. Uiteindelijk is het warmtenet in Het Ven niet aangelegd, omdat de business case niet rondkwam. Maar het gaat om de intentie dat je het met elkaar doet.”

Pleidooi: ‘Verplicht gemeenten om netbeheerders te informeren’

Bij het opzetten van een WUP zouden gemeenten eigenlijk de verplichting moeten hebben om netbeheerders, en dus ook drinkwaterbedrijven, in te lichten over de plannen, zegt Henri de Jong, Omgevingsmanager bij Oasen. Zo voorkom je veel risico’s voor beide partijen.

Stappenplan: zo zorg je dat drinkwater bij alle partijen op het netvlies staat

Dit staat er in een Wijkuitvoeringsplan

In een Wijkuitvoeringsplan wordt op wijkniveau gekeken welke alternatieven voor aardgas er lokaal beschikbaar zijn. Van Enk: “Sommige wijken worden geclusterd en krijgen een gezamenlijke Wup. Zo’n cluster bestaat bijvoorbeeld uit soortgelijke wijken met woningen uit dezelfde bouwperiode en dezelfde mate van isolatie. Ook kan een warmtebron vaak voor meerdere wijken ingezet worden.”

Elke gemeente heeft een aantal pionierswijken aangewezen, wijken die als eerste aardgasvrij worden gemaakt. Van Enk: “Reden hiervoor kan zijn dat in een wijk op korte termijn de gasleidingen vervangen moeten worden of omdat er duurzame bronnen in de buurt zijn. Voor de andere wijken stellen we pas later een Wup op.”