Elke druppel de grond in: samen met grondeigenaren water vasthouden

Toenemende periodes van droogte maken het vasthouden van water in natte tijden steeds belangrijker. In het programma ‘Elke druppel de grond in’ kijkt Waterschap Rijn en IJssel samen met grondeigenaren hoe ze water zo goed mogelijk kunnen bufferen. Volgens gebiedsmakelaar Daniël Nieuwenhuis zijn kennis van de lokale situatie, vrijwilligheid, samenwerking en geduld de belangrijkste ingrediënten voor succes.

• LinkedIn

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

Water vasthouden cruciaal voor bestrijding droogte

Willen we in Nederland de impact van droogte beperken, dan moeten we water beter vasthouden. Dat is een trendbreuk met onze eeuwenoude omgang met water, die gericht is op zo snel mogelijke afvoer naar zee. Met name hoge zandgronden in Oost-Nederland zijn kwetsbaar voor droogte. In deze gebieden is weinig aanvoer van rivieren en zakt de neerslag die valt snel weg in de ondergrond.

Droogte 2018 aanleiding actie

Een van de droogste jaren van de afgelopen decennia was 2018. Onder meer de Achterhoek werd toen met de neus op de feiten gedrukt, vertelt Daniël Nieuwenhuis van Waterschap Rijn en IJssel. “Er was veel ecologische schade, zoals vissterfte. Ook moesten we onttrekkingsverboden opleggen en stond de drinkwatervoorziening onder druk. We waren wel iets gewend, maar zo’n lange droogte op zo’n grote schaal niet.”

Waterschap deelde duikerafsluiters uit

Om te zorgen dat elke druppel behouden zou blijven in het systeem deelde het waterschap duikerafsluiters uit. Nieuwenhuis. “Dit zijn een soort ballonnen die grondeigenaren in een duiker in de sloot kunnen plaatsen, zodat het water niet wegstroomt. We gaven deze duikafsluiters gratis weg zonder verdere voorwaarden of verplichtingen. Door deze laagdrempelige aanpak was er veel animo.”

Lange termijn-aanpak: Elke druppel de grond in

De duikerafsluiters waren volgens Nieuwenhuis de opmaat naar een droogte-aanpak voor de lange termijn. “Na de zomer zijn we om tafel gaan zitten met stakeholders, zoals landbouw- en natuurorganisaties en Vitens. Samen hebben we gekeken hoe we deze eenmalige actie konden omzetten in een omvangrijker programma waarmee we de waterbeschikbaarheid konden vergroten. Zo ontstond Elke druppel de grond in.”

1. Grondeigenaren kunnen zich melden

In 2019 ging het programma officieel van start. Nieuwenhuis: “Vanaf dat moment konden grondeigenaren zich bij ons melden. We hebben bewust gekozen voor een aanpak die vanuit de doelgroep zelf begint. Als je maatregelen gaat opleggen ontstaat weerstand. Door de actie met de duikerafsluiter hadden we al de nodige contacten met grondeigenaren. Zo stroomden de eerste aanmeldingen langzaam binnen.”

2. Lokale situatie in kaart brengen

Wanneer een grondeigenaar zich meldt, wordt eerst grondig onderzoek gedaan naar de lokale situatie, zegt Nieuwenhuis. “Hoe ziet de structuur en opbouw van de bodem eruit? Hoe gedraagt de ondergrond zich als die te droog of juist te nat is? Hiervoor schakelen we veldbodemkundigen in. Ook de omgang door de gebruiker is een belangrijke factor bij het gedrag van de bodem. Deze input levert de grondeigenaar aan.”

3. In gesprek met andere grondeigenaren

De volgende stap is het betrekken van andere grondeigenaren in een gebied. Nieuwenhuis: “Het is cruciaal dat maatregelen breed gedragen worden. We gaan niet zomaar aan knoppen draaien. Als we vijf grondeigenaren spreken en eentje ziet een hoger waterpeil niet zitten, bijvoorbeeld omdat z’n grond dan onbruikbaar wordt, dan doen we niks. We respecteren ieders belang en alle stemmen tellen even zwaar.”

Het belang blijven uitleggen
Maar een veto betekent niet meteen einde verhaal, benadrukt Nieuwenhuis. “We blijven altijd in gesprek. Hierin leggen we uit wat het belang is van het beter vasthouden van water voor de omgeving, maar ook voor de grondeigenaar zelf. Zoals minder schade bij droogte. Vaak zien we dat een grondeigenaar dan na een paar jaar alsnog overstag gaat. Maar dat lukt alleen als je alles doet in samenspraak en werkt op basis van vertrouwen.”

4. Maatregelen nemen

Wanneer gezamenlijk is besloten om water vast te houden, wordt gekeken naar passende ingrepen. Nieuwenbuis: “Denk aan het plaatsen van een stuw, verontdieping van een sloot of het aanleggen van vloeiweiden. Deze maatregelen voeren wij als waterschap uit. Ook de kosten betalen wij, mede uit financiële middelen van de EU.

Verder kunnen agrariërs gestuurde drainage aanleggen door op de uitstroombuizen een simpele bocht en verticaal opzetstuk te plaatsen. Dit moeten de ondernemers uiteraard zelf betalen, maar we kunnen hierbij wel inspireren en adviseren.”

Effecten al zichtbaar

Momenteel zijn er bijna vijfhonderd grondeigenaren aangesloten bij Elke druppel de grond in. Deelnemers kunnen via een app aangeven waar en wanneer ze welke maatregelen hebben genomen.

Volgens Nieuwenhuis zijn de effecten van maatregelen her en der al zichtbaar[NvV2] [HJ3] . “Op sommige plekken was de vochtbalans in 2022 een stuk hoger dan in 2018. Ook hoor ik van deelnemers dat de toplaag van de bodem veel veerkrachtiger is en het gras groener is dan op plekken waar geen maatregelen zijn genomen.”

Wetenschappelijke experimenten

Naast de maatregelen van deelnemers worden ook wetenschappelijke veldexperimenten uitgevoerd. Onder andere in ’t Klooster, een waterwingebied van Vitens, waar in de winter van 2022 landbouwpercelen zijn bevloeid om de grondwatervoorraad aan te vullen. Nieuwenhuis: “Onderzoekers van innovatiecentrum De Marke en de WUR gaan de komende jaren het bodemvocht en de grondwaterstanden meten en analyseren.”

Veel mond-tot-mondreclame

Door de goede ervaringen van grondeigenaren ziet Nieuwenhuis het aantal deelnemers steeds verder stijgen. “Terwijl we nooit campagne hebben gevoerd. Maar deze werkvorm, waarbij we naar mensen toegaan en werken op basis van vrijwilligheid, wordt gewoon als heel prettig ervaren. Dan volgt mond-tot-mondreclame vanzelf. Agrariërs die voorheen het water het liefst zo snel mogelijk afvoerden in januari zijn nu uitdragers van het programma. Een nat land wordt steeds meer geaccepteerd. Dat is mooi om te zien.”

Tips voor samenwerking bij water vasthouden

Tot slot heeft Nieuwenhuis nog een paar tips voor samenwerking bij het vasthouden van water.

• Doe alles stap voor stap

“Zet niet meteen in op maximaal vasthouden van water of een zo hoog mogelijk waterpeil. Zorg eerst voor kennis over het lokale bodem- en watersysteem. Van daaruit voer je gesprekken met grondeigenaren en kun je gericht maatregelen nemen. Door steeds kleine puzzels te maken leg je uiteindelijk de grote puzzel voor een gebied.”  

• Houd het laagdrempelig

“Ik houd het liefst de lijntjes zo kort mogelijk. Grondeigenaren kunnen mij persoonlijk bellen of mailen. Dat was al zo bij het aanvragen van een duikerafsluiter. Ook als een deelnemer vragen heeft kan die direct contact met mij of een collega opnemen.”

• Heb geduld

“Het watersysteem is een traag systeem. Dat betekent dat de gevolgen van maatregelen niet altijd binnen een jaar zichtbaar zijn. Je moet dus geduld hebben. Dat geldt ook voor het overtuigen van grondeigenaren. Sommigen zien niet direct de voordelen van water vasthouden. Maar als je in gesprek blijft en geen druk oplegt, zie je dat iemand na een paar jaar van gedachte kan veranderen.”  

Onderdeel Aanpak Droogte Achterhoek

Elke druppel de grond in is onderdeel van de Aanpak Droogte Achterhoek. Dit is samenwerking tussen 19 partijen, zoals het waterschap, de provincie, gemeenten, Vitens, de LTO en natuurorganisaties. Doel van de aanpak is om jaarlijks 150 miljoen kuub extra water vast te houden.