Oppervlaktewater infiltreren: de toekomst van grondwaterwinning?
Op steeds meer plekken zitten drinkwaterbedrijven aan de limieten van hun bronnen. Om toch voldoende water te kunnen onttrekken zonder nadelige impact op de omgeving moeten ze compenserende maatregelen nemen. Een daarvan is het infiltreren van oppervlaktewater in de ondergrond. Dit gebeurt al in gebieden langs de kust. Het Drentse WMD verkent of het ook mogelijk is bij de grondwaterwinning rond Assen.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
Infiltratie van oppervlaktewater in het kort:
- Infiltratie van oppervlaktewater helpt bij het vergroten van kweldruk.
- Waterbedrijf Groningen, Dunea, PWN en Oasen passen infiltratie al een paar decennia toe.
- Het Drentse WMD onderzoekt de mogelijkheden voor infiltratie van onder andere oppervlaktewater bij een grondwaterwinning bij Assen.
- Hiermee kan WMD mogelijk 1,5 miljoen kuub extra grondwater onttrekken die nodig is voor drinkwaterproductie.
- De infiltratie moet de natuur voordelen bieden, zoals toename van biodiversiteit en minder fluctuaties in de kwelbeschikbaarheid.
Aanleiding: de vraag naar drinkwater neemt toe
Net als in de rest van het land stijgt in Drenthe de vraag naar drinkwater. Al is de stijging volgens Joop Mentink, hydroloog bij drinkwaterbedrijf WMD, nog niet zo groot als elders. “Vergeleken met de rest van Nederland is er in Drenthe nauwelijks sprake van bevolkingsgroei. Wel neemt het verbruik van drinkwater per persoon licht toe. Daarnaast zien we lokaal wat vraagstijgingen. Bijvoorbeeld vanuit bedrijven met een drinkwaterbehoefte, zoals de levensmiddelenindustrie, en stedelijke groeikernen, zoals Assen.”
Extra zuivering nodig door vervuiling
Ook groeit het waterverbruik door toenemende productieverliezen, vervolgt Mentink. “Op steeds meer locaties moeten we aanvullende zuivering inzetten om de verslechterende kwaliteit van onze bronnen het hoofd te bieden. Hierdoor gaat er meer water verloren. Daarnaast moeten we anticiperen op ontwikkelingen als bevolkingsgroei en verslechterende milieukwaliteit. Dat kost veel tijd. Wat extra ruimte in de jas is dan ook zeker geen overbodige luxe.”
Minder grondwater beschikbaar
Ten oosten van Assen heeft WMD een winning waar het bedrijf 2,5 miljoen kuub per jaar mag onttrekken. Mentink: “In het verleden hadden we een vergunning voor 5 miljoen kuub, maar deze is via een bestuurlijke overeenkomst gehalveerd. Dit had te maken met nieuwe inzichten over theoretische effecten op Natura 2000-gebieden, maar ook met de verwachte krimp in de regio. Deze is echter uitgebleven en het tegenovergestelde werd de realiteit. Hierdoor moeten we een deel van de watervraag in Assen aanvullen met water uit de winning bij Anne-Breevenen, 15 kilometer verderop.”
Weer eigen water voor Assen
En dat is volgens Mentink niet langer wenselijk. “Het aanvoeren van water is duur en minder duurzaam dan wanneer de productie en het verbruik van drinkwater rond dezelfde plek liggen. We willen Assen dus weer zelfvoorzienend maken. Daar komt nog bij dat Assen met de woningbouwopgave extra drinkwater nodig heeft. De aanvoer uit Anne-Breevenen volstaat dus ook niet meer in de toekomst. In totaal hebben we 1,5 miljoen kuub water extra per jaar nodig.”
Weinig alternatieven voor winning
De vraag is alleen: waar moet dat water vandaan komen? Mentink: “Eerder hebben we een vergunning verkregen voor Assen-West, maar de grondwaterkwaliteit daar is niet goed genoeg. Bovendien zou onttrekking daar nadelige effecten hebben op een ander Natura 2000-gebied. Door alle verschillende maatschappelijke belangen is het vrijwel onmogelijk om nieuwe locaties te vinden voor grondwaterwinning. Oppervlaktewater heeft niet onze voorkeur, omdat we dan zuiveringstechnieken moeten inzetten die heel duur zijn en veel energie en chemicaliën verbruiken.”
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief
Compenserende maatregelen nemen
Daarom wil WMD het liefst blijven op de plekken waar ze nu al grondwater winnen. Bij haar winning bij Assen-Oost ziet het drinkwaterbedrijf mogelijkheden de productie op te schalen van 2,5 naar 4 miljoen kuub. Om dit te mogen doen, moet WMD wel mitigerende maatregelen nemen, zegt Mentink. “Hiermee zorgen we dat we de nadelige effecten van extra onttrekking op de natuur compenseren. Uit een eerste hydrologische studie blijkt dat we een toename kunnen compenseren door de helft van diezelfde toename in de bodem te injecteren. Door dit op afstand van de winning te doen, in de richting van kwelafhankelijke ecosystemen, verhogen we de kweldruk.”
Drie bronnen voor injectie oppervlaktewater
WMD verkent momenteel of het haalbaar is om 1,5 miljoen kuub drinkwater extra te produceren door 750.000 kuub water van geschikte kwaliteit te injecteren. Hiervoor bestaan volgens Mentink drie bronnen. “De eerste is het neerslagoverschot. Dat voeren we nu grotendeels af, maar kunnen we ook tijdelijk vasthouden. De tweede is water dat we bij ons productieproces verliezen. Dat is zo’n 4 à 5 procent van wat we onttrekken. Dit water lozen we nu op oppervlaktewater, maar kunnen we ook de ondergrond inbrengen. De derde optie is het benutten van overtollig water uit de Drentse Aa, dat nu wordt afgevoerd via een kanaal.”
Vasthouden van water in gebied
Het landschap rond de winning in Assen-Oost leent zich volgens Mentink goed voor de opslag van water. “Het is een open gebied, met een overwegend zandige bodem en een natuurlijke slenk. Met bijvoorbeeld het dempen van sloten en aanbrengen van waterkerende lichamen kunnen we neerslag langer vasthouden. Het water uit ons productieproces parkeren we al in de slenk. En met wat omleggingen in het watersysteem zorgen we ervoor dat het water uit de Drentse Aa niet of minder snel richting de Waddenzee stroomt, maar deels behouden blijft voor infiltratie.”
Bufferen en injecteren van water
Hoe het bufferen en injecteren van de drie waterstromen in de omgeving van de winning er concreet uit zou kunnen zien, wordt momenteel uitgewerkt, zegt Mentink. “We denken in verschillende oplossingsrichtingen. We kunnen het water bovengronds opslaan in bassins, vijvers of bekkens en vervolgens injecteren. Maar we kunnen het ook op het maaiveld zetten en de bodem laten inzakken, om vervolgens terug te winnen uit het freatisch pakket en te injecteren in de bodem.”
Voorzuiveren van water Drentse Aa
Om geen verontreinigingen in de ondergrond te brengen, is het belangrijk dat het water van goede kwaliteit is, benadrukt Mentink. “De kwaliteit van overtollig regenwater en ons productiewater vertrouwen we wel, bij het water van de Drentse Aa is dat een wat lastiger verhaal. Hierin zitten namelijk – afhankelijk van het seizoen – soms te hoge concentraties schadelijke stoffen. Dit kunnen we verhelpen door de kwaliteit te monitoren en selectief water in te nemen of juist te laten passeren. Maar ook door water bij het inlaten te zuiveren met helofytenfilters of actiefkoolfilters, of een combinatie daarvan.”
‘We verwachten een rijkdom aan flora en fauna. Dit kan het zomaar een nog groter vogelparadijs worden.’
Enorme rijkdom aan flora en fauna
Het vergroten van de waterbuffer boven- en ondergronds levert niet alleen voordelen op voor WMD, maar ook voor de natuur in het gebied. Mentink: “We verwachten een enorme toename in rijkdom aan flora en fauna. Hierbij moet je denken aan planten, insecten, maar ook vogels, zoals watersnippen die nu al hun interesse in het gebied laten zien. Als dit allemaal doorgaat, kan het zomaar een nog groter vogelparadijs worden. Dat is natuurlijk ook heel leuk voor vogelaars en wandelaars. Het gebied is al beschikbaar voor recreatie. Daar kunnen we educatieve waarde aan toevoegen.”
Veel gesprekken met stakeholders
Het traject voor de zoektocht naar compenserende maatregelen voor meer onttrekking loopt inmiddels zo’n 3 jaar. In deze tijd heeft WMD met een breed scala van stakeholders om tafel gezeten, zegt Mentink. “Denk aan de provincie, gemeenten, het waterschap, Staatsbosbeheer en omwonenden. In deze gesprekken hebben we onze wensen en opties besproken, maar ook alle knelpunten en zorgen in beeld gebracht. Wat betekent het vernatten bijvoorbeeld voor de omgeving. Komen er meer recreanten en ook muggen en insecten? Dat kan voor omwonenden bezwaarlijk zijn.”
Plannen nog geen uitgemaakte zaak
Of de plannen doorgaan en hoe die er concreet gaan uitzien, is dan ook nog geen uitgemaakte zaak, benadrukt Mentink. “Het zal voor een groot deel afhangen van de verdere studies die nog moeten worden gedaan. Pas als die zijn afgerond, wordt duidelijk welke ingrepen mogelijk en nodig zijn en of we hiervoor een vergunning krijgen. We hopen in 2025 meer duidelijkheid te hebben. Het kan ook zijn dat we uiteindelijk minder water gaan onttrekken en infiltreren dan we nu voor ogen hebben. Dan hoeven we misschien helemaal geen beroep te doen op de Drentse Aa.”
Ook op andere plekken mogelijk
Alvast vooruitkijkend naar de toekomst ziet Mentink ook op andere plekken kansen voor infiltratie van oppervlaktewater. “Bij onze winning in Beilen zijn we bezig met uitbreiding van onze vergunning naar 5 miljoen kuub onttrekking. We zien zelfs mogelijkheden voor nog meer, wanneer we bijvoorbeeld overtollig water uit de Beilerstroom kunnen vasthouden en infiltreren. Zo zijn er op allerlei plekken oplossingen te vinden, ook in andere provincies. Dat vraagt wel om lef van alle partijen. Maar dat is ook nodig in deze tijden met uitdagingen als klimaatverandering. Als we blijven vasthouden aan wat we altijd al doen, komen we sowieso niet verder.”
