Aan de slag met de ketenaanpak medicijnresten uit water
De landelijke ketenaanpak medicijnresten uit water gaat de komende jaren vol in de actie. Ook in de regio’s wordt hard gewerkt aan het verminderen van medicijnresten in water door samen te werken aan preventie, monitoring en zuivering. Noord-Nederland loopt hierin voorop en laat zien hoe samenwerking leidt tot effectieve oplossingen. Wat kunnen andere regio’s leren van deze aanpak? Vijf tips.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
De ketenaanpak: samenwerking van bron tot zuivering
Sinds 2016 werken waterbedrijven, overheden en de zorgsector samen in de landelijke ketenaanpak medicijnresten uit water. Het doel van de ketenaanpak is het verminderen van (de belasting door) medicijnresten in het oppervlaktewater. Tegelijkertijd moet de toegang tot zorg en medicijnen geborgd blijven. Daartoe wordt gekeken naar maatregelen om medicijnresten in het water te verminderen en waar nodig te zorgen voor effectieve verwijdering in de waterzuivering.
Lees meer over de ketenaanpak medicijnresten uit water
Vanaf 2025 structurele monitoring en samenwerking
Het nieuwe uitvoeringsprogramma voor de periode 2024-2027 bouwt voort op de eerdere ketenaanpak en legt extra nadruk op structurele monitoring en samenwerking. Na een opstartfase in 2024, waarin kennisnetwerken en werkgroepen zijn opgezet, ligt de focus nu op actie. Coördinerend beleidsmedewerker Eke Buis faciliteert de aanpak vanuit het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. “Het bewustzijn dat we in actie moeten komen om minder medicijnresten in het milieu te krijgen is toegenomen de afgelopen periode. Er wordt ook al op veel plekken aan gewerkt en dat is heel fijn. Dat moeten we vooral doorzetten.”
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief
‘De ene regio is verder dan de andere’
Buis: “De ene regio is verder dan de andere. Zo loopt er in Noord-Brabant al een tijd een succesvol initiatief: Rik on Tour, dat zich richt op het inzamelen van niet-gebruikte medicijnen. Ook Noord-Nederland is al ver.”
Noord-Nederland: gegevens delen met elkaar
In de aanpak in Noord-Nederland valt vooral de onderlinge samenwerking op wat betreft het delen van gegevens. Volgens Sjoerd Rijpkema, hydroloog bij Waterbedrijf Groningen leverde dat meteen belangrijke inzichten op. “Toen we apothekers lieten zien welke medicijnresten we nog aantroffen, in het oppervlaktewater waren ze verbaasd. Sommige medicijnen worden allang niet meer voorgeschreven. Terwijl we andere medicatie die wel vaak wordt voorgeschreven tot dan toe niet meenamen in onze analyses. Nu beschikken we via de apotheken wel over een up-to-date lijst van medicijnen.” Zie tips 3 en 5.
5 Tips voor een effectieve aanpak
Noord-Nederland loopt voorop en laat zien hoe samenwerking leidt tot effectieve oplossingen. Wat kunnen andere regio’s leren van deze aanpak? Vijf tips.
Tip 1: Werk samen met de juiste partners
Betrek waterbedrijven, waterschappen, gemeenten, apothekers en ziekenhuizen en zorg voor een gestructureerd overleg. In Groningen heeft deze samenwerking geleid tot betere inzichten en een meer gerichte aanpak. Door kennis en meetgegevens te delen, kunnen alle partijen effectiever handelen.
Tip 2: Focus op preventie bij de bron
De mooiste manier om medicijnresten in water te verminderen, is te zorgen dat ze daar überhaupt niet terechtkomen. Buis: “Wat niet onnodig in het water komt, hoeft er ook niet uit. Wat wel heel belangrijk is te benoemen is dat medicatie wel gewoon nodig is. Het gaat er vooral om te voorkomen dat medicijnen onnodig in het water terecht komen, bijvoorbeeld doordat mensen overtollige medicijnen doorspoelen.” Dit begint bij een betere inzameling van overtollige medicijnen en meer bewustwording in de zorgsector en de burger. De Green Deal Duurzame Zorg 3.0 speelt hierin een belangrijke rol. Zorginstellingen worden zich steeds bewuster van hun impact op het milieu en zoeken actief naar manieren om medicijnresten in het water te verminderen.
Medische wereld neemt zelf ook initiatief
Binnen de medische wereld zijn diverse initiatieven waarbij bijvoorbeeld wordt gekeken naar duurzaam voorschrijven, waarbij artsen bijvoorbeeld kleinere hoeveelheden voorschrijven om verspilling te voorkomen. Ook zijn er initiatieven om patiënten beter te informeren over het veilig weggooien van medicijnen.
Nog een mooi voorbeeld in Noord-Nederland is dat binnen de opleiding Farmacie aan de RUG een onderwijsmodule is ontwikkeld voor de farmaciestudenten gericht op het verminderen van medicijnresten in water/milieu: “Reducing pharmaceuticals in water”.
Tip 3: Blijf continu evalueren en verbeteren
De aanpak van medicijnresten is geen eenmalige actie, maar een doorlopend proces. “Door successen en knelpunten met andere regio’s te delen, kunnen we van elkaar leren en de aanpak verbeteren.” Ook Gerda Brilleman-Brondijk, strategisch adviseur bij Waterbedrijf Groningen ziet het belang hiervan in: ” De afgelopen jaren hebben wij regelmatig apothekers en artsen uit de regio bij ons op productielocatie De Punt ontvangen. De basis van de volksgezondheid is schoon (drink)water. Nog minder dan 100 jaar geleden een onbereikbare luxe, tegenwoordig te vanzelfsprekend. Met de apothekers en artsen zijn interventies aangegaan hoe de medicijn(resten) in het water te verminderen, want wat niet in de bronnen (oppervlaktewater en grondwater) komt van drinkwater hoeven we er ook niet uit te zuiveren. We wisselen ervaringen uit en leren elkaars werkvelden beter te (h)erkennen. Dat helpt enorm om gezamenlijke oplossingen te vinden.”
‘Wat niet in de bronnen voor drinkwater terecht komt, hoeven we er ook niet uit te zuiveren’
Tip: 4 Stem de normen beter op elkaar af
De huidige regelgeving voor oppervlaktewater en drinkwater sluit niet altijd goed op elkaar aan. Brilleman-Brondijk ziet hier een belangrijk verbeterpunt: “De normen voor oppervlaktewater zijn minder strikt dan die voor drinkwater, terwijl het oppervlaktewater, naast grondwater, een bron is voor ons drinkwater.” Door gezamenlijke afstemming tussen waterbedrijven, waterschappen en zorg- en waterbeleidsmakers op nationaal en Europees niveau kunnen de regels worden geharmoniseerd, zodat medicijnresten al bij de bron beter worden beheerst.
Tip 5: Investeer in innovatieve analysetechnieken
Investeren in de analysetechnieken is belangrijk. Brilleman-Brondijk: “De metingen laten zien dat er nog veel onbekende microverontreinigingen in het oppervlaktewater of grondwater aanwezig zijn. ” Waterlaboratorium WLN heeft samen met Waterbedrijf Groningen en WMD Drinkwater innovatieve analysetechnieken, zoals RT-PCR methoden voor microbiologisch onderzoek en non-target screening (NTS) voor de detectie van onbekende organische microverontreinigingen ontwikkeld. Zo houdt WLN de kwaliteit van het Drentse en Groningse drinkwater in de gaten.
Dit helpt om gerichter maatregelen te nemen. Zie hiervoor ook tip 3.
Vierde zuiveringsstap bij RZWI’s?
Ondanks alle inspanningen zullen altijd medicijnresten en hulpstoffen terechtkomen in het rioolwater. Een meer structurele oplossing zou zijn het toevoegen van een zogenaamde vierde zuiveringsstap bij de rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s). Zo worden allerlei microverontreinigingen verwijderd voordat het op het oppervlaktewater wordt geloosd. In de herziening van de Richtlijn Stedelijk Afvalwater (UWWTD) wordt die extra zuivering verplicht bij grotere RWZI’s op termijn. Brilleman-Brondijk: “De vraag is wel: wie moeten deze investeringen dragen?”
In de Europese richtlijn wordt het principe de ‘vervuiler betaalt’ gehanteerd en is de verwachting dat de rekening komt te liggen bij de farmaceutische- en cosmetische industrie. Omdat vanuit de UWWTD pas in 2045 de vierde trap verplicht is op de RWZI’s die er een moeten krijgen, is het wel van belang om tot die tijd te focussen op de maatregelen die we wél al met de zorg- en watersector kunnen nemen.
