Drinkwaterwinning: katalysator voor biodiversiteit

Drinkwaterbedrijven zijn de op drie na grootste natuurbeheerders van Nederland. Samen met andere natuurbeheerders zorgen ze ervoor dat de flora en fauna zo goed mogelijk worden beschermd en de biodiversiteit waar mogelijk toeneemt. En hoe meer biodiversiteit in een gebied, des te beter dit is voor de drinkwaterwinning.

In totaal beheert de drinkwatersector in Nederland zo’n 23.000 hectare natuurgebied, waarvan het grootste deel (60 procent) langs de kust. In die natuur, variërend van zandvlaktes tot bossen en heidevelden, komen allerlei soorten en maten flora en fauna voor: insecten, weidevogels, mollen, konijnen, vossen, herten, bloemen, struiken, van klein tot groot, van laag tot hoog.

Harrie van der Hagen, ecoloog bij het Zuid-Hollandse drinkwaterbedrijf Dunea, legt uit waarom drinkwaterbedrijven de taak van natuurbeheerder op zich nemen. “Een natuurlijke omgeving is belangrijk voor de bescherming van drinkwaterbronnen. Hoe meer natuur en biodiversiteit, hoe schoner de bodem en de waterkwaliteit. Daardoor zijn er minder zuiveringshandelingen nodig en is er meer controle over de productie van schoon drinkwater.”

Lees ook het interview met Harrie van der Hagen over de stikstofproblematiek in de duinen.

Daarnaast hebben drinkwaterbedrijven vanuit de Europese Natura 2000-wetgeving de taak om voor zoveel mogelijk biodiversiteit te zorgen in gebieden waar drinkwateractiviteiten plaatsvinden. Zo werkt de drinkwaterwinning als katalysator voor biodiversiteit.

Van her Hagen: “We zijn zelf eigenaar van een klein deel van de grond, de rest is van Staatsbosbeheer, gemeenten of de provincie. Als vergunninghouder hebben we met die partijen overeenkomsten en afspraken over de uitvoer van het beheer.”

Goed natuurbeheer houdt onder meer in dat Dunea zorgt dat begroeiing van bomen en struiken onder controle blijft. Van der Hagen: “Enerzijds wil je de natuur zoveel mogelijk haar gang laten gaan, maar anderzijds moeten we zorgen dat niet alles dichtgroeit. In bepaalde delen zijn grazers actief, zoals runderen en paarden. Ook kappen en maaien we zelf op plekken waar dat nodig is om de biodiversiteit hoog te houden.”

Dunea beheert in totaal 2250 hectare duingebied in Nationaal Park Hollandse Duinen. Volgens Van der Hagen is daar een enorme hoeveelheid en biodiversiteit te vinden. “In het duingebied komt tussen de 40 en 70 procent van de Nederlandse planten- en diersoorten voor. Ook zijn hier de verschillende habitatstypen aanwezig: graslanden, open zandgronden, struwelen en bossen.”

Naast natuurbeheer aan de oppervlakte, zijn er ook Europese richtlijnen voor de ecologische kwaliteit onder water, vervolgt Van der Hagen. “In de infiltratieplassen die we gebruiken voor de drinkwaterproductie zorgen we voor optimale condities voor vissen en waterplanten. Die voorkomen algengroei en houden het water schoon en helder.”

Het schoonhouden begint al op de plek waar Dunea het water inneemt, in de Afgedamde Maas. “Voordat we dat water transporteren naar de infiltratieplassen verwijderen we met ijzersulfaat zoveel mogelijk fosfaat en zwevende stof uit het water. Later in het traject wordt het water nog op natuurlijke wijze gezuiverd in de duinen voor de bacteriologische en virologische kwaliteit.”

Ook aan de andere kant van Nederland werken drinkwaterbedrijven hard om drinkwaterwinning en natuurbescherming zo goed mogelijk te verenigen. Volgens Henk Brink, manager kwaliteit bij WMD drinkwater, heeft natuurbeheer vanaf de jaren ’80 een prominentere gekregen in Drenthe. “In die tijd werd duidelijk dat grondwaterwinning op een aantal plaatsen zorgde voor verdroging van de bodem. We hebben toen aan de voet van de Hondsrug 250 hectare landbouwgrond aangekocht en omgevormd tot natte natuur. Door slootjes te dempen steeg het grondwaterpeil weer.”

Doel van WMD is om in hun vijftien grondwaterbeschermingsgebieden de natuur zoveel mogelijk in de omgeving in te passen. Brink: “We willen elk gebied zo authentiek mogelijk houden: bos blijft bos en heide blijft heide. We sluiten zoveel mogelijk aan bij omringende natuur. Uiteindelijk moet dat zorgen voor een gevarieerd en aaneengesloten natuurlandschap waar dieren zich kunnen verspreiden. In het Hunzedal proberen we het landschap te herstellen naar hoe het twee eeuwen geleden was.”

Lang niet altijd was de rol van drinkwaterbedrijven als natuurbeheerders zo vanzelfsprekend als nu, heeft Van der Hagen ervaren. “In de jaren ’70 en ’80 waren natuurbeschermers erg argwanend toen we een aantal waterwinningen wilden aanleggen in de duinen. Hun opvatting was dat waterwinning niet thuishoorde in een natuurgebied en natuur gewoon natuur moest blijven.”

Maar die scepsis is inmiddels wel verdwenen. Dunea doet verschillende projecten in afstemming met Stichting Duinbehoud en WMD werkt samen met Het Drents Landschap. Van der Hagen: “We hebben bewezen dat drinkwaterwinning en natuurbeheer juist heel goed samengaan. Door de krachten te bundelen staan we nog sterker en zorgen we ervoor dat bijvoorbeeld het kustgebied niet wordt volgebouwd.”

Volgens Brink van WMD creëren drinkwaterbedrijven juist natuur met het aanleggen van waterwinningen, zoals met het kopen van grond die voorheen voor landbouw werd gebruikt. “Die gebieden worden nu zorgvuldig beschermd omdat er grondwaterwinningen zitten. Er zijn nauwelijks landbouwactiviteiten en al helemaal geen industrie.”

Ecoloog Van der Hagen ziet tot zijn grote tevredenheid dat het actieve natuurbeheer van drinkwaterbedrijven op verschillende plekken zijn vruchten afwerpt. Hij komt steeds vaker bloemen- en plantensoorten tegen die terug zijn van weggeweest. “Ik heb al oeverkruid gespot en de dwergbloem is zelfs na 175 jaar weer terug. Zulke soorten ontkiemen alleen als de natuurlijke condities optimaal zijn.”

Van der Hagen benadrukt nog wel dat goed natuurbeheer alleen niet altijd genoeg is. “De stikstoflast van landbouw, industrie en auto’s is enorm. Jaarlijks valt er heel veel stikstof in het duingebied, dat bedreigt de waterkwaliteit en zorgt voor te sterke begroeiing van struiken en planten. Als we niet ook de vervuiling buiten de natuur- en waterwingebieden aanpakken, blijft het dweilen met de kraan open.”

De klimaatverandering en de stikstofbelasting hebben grote invloed op de biodiversiteit. Lees meer over hoe drinkwaterbedrijven Dunea en Waternet actief maatregelen nemen om de biodiversiteit zo goed mogelijk te behouden. En lees ook hoe de natuur in Vitens-gebied het moeilijk heeft door klimaatverandering en stikstofdepositie.