Datacenters: dreigt er een drinkwatertekort? En 8 andere vragen

Het datacenter van Google in Middenmeer.

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

1. Wat zijn datacenters en hoeveel zijn er?

Zonder datacenters geen internet. Een datacenter is een gebouw met heel veel servers, krachtige computers, die digitale informatie kunnen opslaan. Denk aan: 5G-netwerken. Datacenters moeten ervoor zorgen dat de servers non-stop blijven draaien. In Nederland zijn er bijvoorbeeld datacenters van Microsoft (Middenmeer) en Google (Eemshaven en Middenmeer). Ook zijn er commerciële datacenters die meerdere klanten hebben, zoals banken, ziekenhuizen en overheidsorganisaties.

Volgens de Dutch Datacenter Association telt Nederland in 2020 189 commerciële datacenters en zijn er bijna zesduizend organisaties met een eigen datacenter.

2. Waarom zijn in Nederland zoveel datacenters?

Ons land is een aantrekkelijk vestigingsland voor datacenters, omdat onze digitale infrastructuur erg goed is. In Amsterdam ligt zelfs één van de belangrijkste digitale knooppunten van de wereld: de Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX). Daarom trekt Amsterdam ook veel grote tech-bedrijven aan.

Er zijn nog andere praktische voordelen waarom Nederland zo geliefd is. Zo zijn we een klein land: alles ligt relatief dicht bij de luchthaven Schiphol. Dat is handig voor internationale bedrijven. Ook zijn de belastingen op zakelijk onroerend goed laag en kunnen datacenters, net als andere ondernemingen in Nederland, gebruikmaken van overheidssubsidies.

3. Wie besluit over de komst van een datacenter?

Deze bevoegdheid lijkt bij de provincie te liggen. Voor de komst van zware industriële complexen, zoals datacenters, is vaak een vergunningplicht. De provincie is hiervoor verantwoordelijk. De vergunningsplicht hangt onder andere af van het vermogen van de elektro- en verbrandingsmotoren en de stookinstallaties van het gebouw. Is het vermogen laag, dan mag de gemeente beslissen.

De gemeente Hollands Kroon en de provincie Noord-Holland hadden begin 2021 onenigheid over de vergunningverlening voor het datacenter van Microsoft in Middenmeer. De provincie stelde dat de gemeente ten onrechte groen licht had gegeven voor het datacenter. Want die rol zou voor de provincie zijn. Volgens Hollands Kroon zou er nog ‘geen jurisprudentie over bestaan’ en was er dus ruimte voor interpretatie. Later gaf de gemeente de provincie toch gelijk. Daarnaast was Microsoft ook al gestart met de bouw van datacenter zonder de omgevingsvergunning van de gemeente.

4. Waarom gebruiken datacenters drinkwater?

Voor de koeling van de computerservers. De servers verbruiken veel energie die wordt omgezet in warmte. Dat merk je bijvoorbeeld al aan een computer thuis. Deze kan ook erg warm aanvoelen. De koelingssystemen in een datacenter draaien 24/7 om oververhitting van de server te voorkomen. Dat zou namelijk tot storingen en dataverlies kunnen leiden.

De koelingssystemen gebruiken lucht van buiten. Dat gaat goed als het koel is. Maar als de buitentemperatuur boven de 20 graden uitkomt, is de lucht te warm. Veel datacenters gebruiken dan drinkwater om de lucht te bevochtigen, want vochtige lucht voert goed de warmte af. Vervolgens lozen datacenters het koelwater weer in bijvoorbeeld een rivier.

(tekst gaat verder onder de foto)

Afbeelding datacenters en drinkwater: Het datacenters van Google in Eemshaven. 

5. Hoeveel drinkwater gebruiken datacenters?

Volgens het CBS gebruiken datacenters maximaal 1 miljoen kubieke meter drinkwater. Dat is zo’n 0,088 procent van het totale leidingwatergebruik in Nederland. Het onderzoeksinstituut schaart de datacenters hierbij onder ‘informatie en communicatie’, waar distributie, opslaan en bewerken van data onder vallen.

In het leveringsgebied van PWN, waar relatief veel datacenters staan, is dat percentage een stuk hoger. Het drinkwaterbedrijf gebruikt 0,6 procent van hun drinkwater als koelwater. Dit gaat niet alleen om koelwater aan datacenters, maar ook aan andere bedrijven.

In verhouding tot andere sectoren valt het drinkwaterverbruik van datacenters mee. Volgens het CBS verbruikt de aardolie-industrie tien keer meer drinkwater, de chemische en farmaceutische industrie bijna vijftig keer zoveel drinkwater en de handel, vervoer en horeca ruim veertig keer zoveel drinkwater.

6. Maar zijn er geen alternatieven?

Die zijn er. Zo kunnen datacenters gebruikmaken van industriewater. Dat is water uit bijvoorbeeld de rivier dat niet gezuiverd is voor drinkwater. Ook is het mogelijk om de warmte die bij datacenters vrijkomt te gebruiken om huishoudens mee te verwarmen. Veel drinkwaterbedrijven sluiten het gebruik van drinkwater voor datacenters uit of kijken naar alternatieven.

PWN en Evides Industriewater BV zijn in 2022 samen NH-Water gestart. Deze nieuwe joint venture gaat industriewater en industriewaterdiensten leveren in de provincie Noord-Holland en onderzoekt welke bronnen daarvoor het meest geschikt zijn. Het uitgangspunt van PWN is, dat het in de toekomst géén water van drinkwaterkwaliteit meer wil leveren als dat niet nodig is. Zo blijft het drinkwatersysteem van PWN beschikbaar om de groeiende drinkwatervraag veroorzaakt door bevolkingsgroei op te vangen.

Ook enkele grote tech-bedrijven kijken naar duurzame alternatieven. Zo heeft Google samen met het Waterbedrijf Groningen en het bedrijf North Water een nieuwe waterzuivering en nieuwe leiding aangelegd. De nieuwe leiding is aangesloten op het Eemskanaal. Zo is geen drinkwater meer nodig. Ook Microsoft wil voor de datacenters regenwater voor de koeling gebruiken.

Onvoldoende kennis

Veel datacenters hebben nog onvoldoende kennis van en aandacht voor hun waterhuishouding. Dat blijkt uit een onderzoek (2020) van GreenIt, in opdracht van de provincie Noord-Holland. Ook lijkt in de datacenter-sector veel onduidelijkheid wat de wet- en regelgeving is rondom het waterverbruik voor datacenters.

De drinkwatersector wil betrokken zijn bij de besluitvorming over de komst van datacenters. Zo kunnen drinkwaterbedrijven in een vroeg stadium al meedenken en helpen met duurzame alternatieven voor drinkwater. Ook voor andere ruimtelijke opgaven is dit belangrijk. Vanwege klimaatverandering en de toenemende drinkwatervraag is het essentieel dat water bij grote maatschappelijke vraagstukken hoger op de politieke agenda komt.

7. Kan er door datacenters een tekort aan drinkwater ontstaan?

Dat is zeer onwaarschijnlijk. Datacenters gebruiken, zoals eerder aangegeven, maar een klein percentage van de totale drinkwaterlevering. Dus ook al komen er meer datacenters bij, dan nog hoeven inwoners zich geen zorgen te maken. Begin 2021 repte de Telegraaf over een ‘mogelijk drinkwatertekort’ voor inwoners van de gemeente Hollands Kroon in Noord-Holland. Veel media namen dit over. Dat klopt dus niet.

8. En stel dat er -worstcasescenario- tóch te weinig drinkwater dreigt?

Dan hebben we nog de verdringingsreeks. In de verdringingsreeks heeft de overheid vastgelegd wie bij een watertekort voorrang krijgt. Dit gaat dus niet specifiek om drinkwater, maar om zoetwater in het algemeen. Drinkwaterbedrijven pompen zoetwater op uit bijvoorbeeld de Maas om weer drinkwater van te maken. Ook het industriewater wat datacenters in de toekomst meer zullen gebruiken is afkomstig van zoetwater. Op de eerste plaats in de verdringingsreeks staan de dijken en waterkeringen. Dijken hebben water nodig omdat ze anders door droogte kunnen scheuren, met alle gevolgen van dien. Drinkwater en energievoorzieningen staan op de tweede plaats. Datacenters staan in categorie vier, de laatste plaats.

De verdringingsreeks wordt nog op regionaal niveau uitgewerkt. Zo kunnen straks per provincie de invulling van categorie 3 en 4 verschillen. Bovendien is vanuit de beleidstafel Droogte de pilot Waterprofielen Industrie opgezet. Dit is een initiatief van onder meer de ministeries van IenW en EZK, VEMW en Milieu en Water. Deze pilot brengt het industrieel waterverbruik in kaart. Dit is belangrijk om de verdringingsreeks op regionaal niveau goed af te stemmen.

9. En hoe zit het dan met de chemicaliën die in het milieu zouden belanden?

Datacenters voegen chemicaliën aan het water toe om onder andere kalkafzetting en corrosie te voorkomen. Er is geen landelijk overzicht van alle chemicaliën die worden gebruikt, de hoeveelheden en de redenen. Voor een lozingsvergunning mag de waterkwaliteit niet achteruitgaan. Het bevoegd gezag, meestal de provincie, onderzoekt dit aan de hand van de emissie-immissietoets. Het Hoogheemraadschap Hollandsnoorderkwartier (HHNK) gaf een lozingsvergunning af voor de twee datacenters in de Wieringermeer. Bij één van de datacenters wordt zout toegevoegd om het water te ontharden, de ander gebruikte naar eigen zeggen niets.

Datacenters en drinkwater: The AM3 datacenter van de Amerikaanse Equinix op het Science Park in Amsterdam.