De impact van droogte op de drinkwatervoorziening

Los van een paar buien is het de laatste maanden enorm droog. Met in het achterhoofd de problemen tijdens de droogte van een paar jaar geleden staat de drinkwatervoorziening op scherp. Drinkwaterbedrijven hebben dan ook niet stilgezeten. Met extra capaciteit en uitgewerkte scenario’s zijn ze beter voorbereid.

Het huidige neerslagtekort is nog groter dan in dezelfde periode in het recordjaar 1976, zo is te lezen in de droogtemonitor van het KNMI. In delen van Noord-Brabant legde het waterschap al een sproeiverbod op voor boeren. Ook Rijkswaterstaat heeft inmiddels maatregelen genomen tegen de droogte.

Met name de natuur en landbouw lijden flink onder het uitblijven van regen. De drinkwatervoorziening ondervindt er vooralsnog – medio mei – weinig hinder van, zegt Jeroen Bruning, woordvoerder van Vitens. “Droogte is voor ons vooral een probleem in combinatie met hete dagen. Dan is de watervraag namelijk enorm, op piekmomenten wel anderhalf keer hoger dan normaal. Dit jaar hebben we nog geen extreme temperaturen gehad.”

Lees wat een neerslagtekort precies is

Drinkwatervoorziening eerder vooral op hete dagen onder druk

In de droge en hete jaren 2018, 2019 en 2020 stond de drinkwatervoorziening volgens Bruning op sommige momenten behoorlijk onder druk. “Op dagen met temperaturen tussen de 30 en 40 graden hebben we op volle capaciteit moeten draaien. Dat kwam vooral doordat mensen hun zwembaden vulden en tuinen gingen besproeien.”

Door deze hoge vraag moest Vitens op sommige plekken – met kennisgeving van betrokken overheden – haar onttrekkingsvergunningen overschrijden of de waterdruk tijdelijk verlagen voor een betere distributie. Bruning: “Dat zijn dingen die we koste wat kost willen voorkomen. De laatste keer dat de watervraag extreem was, was tijdens Pinksteren twee jaar geleden. Toen waren vanwege corona ook nog eens veel mensen thuis.”

‘We hebben onze productiecapaciteit uitgebreid en een aantal scenario’s uitgewerkt om beter te kunnen inspelen op warmere periodes’

Nu beter voorbereid op hitte en droogte

Door de ervaring van de afgelopen jaren is Vitens volgens Bruning nu beter voorbereid op droogte en hitte. “We hebben onder meer onze productie- en reservecapaciteit uitgebreid. Daarnaast hebben we een aantal scenario’s uitgewerkt waarmee we beter kunnen inspelen op warmere periodes die eraan komen. Denk aan extra waterreservoirs, waardoor we voldoende water in kelders hebben opgeslagen.”

“Wat we ook anders doen”, vervolgt Bruning, “is dat we bij een hoge watervraag kwetsbare winningen meer ontzien. Als we ergens problemen verwachten, bijvoorbeeld voor de natuur, zullen we daar minder water winnen en meer water onttrekken op een plek waar dat minder impact heeft.”

Actievere monitoring voor betere prognoses

Ook drinkwaterbedrijf Brabant Water heeft de nodige maatregelen getroffen om pieken in de drinkwatervraag beter te kunnen opvangen, vertelt droogtecoördinator Marleen van der Velden. “Net als Vitens hebben we geïnvesteerd in capaciteitsuitbreiding. Daarnaast zijn we nog actiever gaan inzetten op monitoring. Aan de hand van data kunnen we bijvoorbeeld betere prognoses maken van de verwachte vraag en maatregelen nemen. Ook zorgen we dat onze reinwaterkelders bijtijds en voldoende gevuld zijn.”

Verder wordt de interne organisatie in de zomermaanden versterkt, zegt Van der Velden. “Zo kunnen we bijtijds de monitoring intensiveren en maatregelen nemen, zowel technisch als in de communicatie. Ook plannen we geen niet noodzakelijke werkzaamheden op onze waterproductielocaties in de zomer.”

‘Het is belangrijk dat gebruikers zich ervan bewust zijn dat ze zuinig moeten omgaan met drinkwater’

Ook gebruikers vragen zuinig te zijn

Het voorkomen van problemen is niet alleen een taak van drinkwaterbedrijven, benadrukt Van der Velden. “Het is belangrijk dat gebruikers zich ervan bewust zijn dat ze zuinig moeten omgaan met drinkwater. In principe geldt die boodschap altijd, maar ten tijde van droogte intensiveren we de communicatie hierover. Ook nu het nog niet zo heel warm is geweest.”

Ook Vitens doet sterker en eerder dan voorheen een beroep op de gebruiker, zegt Bruning: “We roepen bijvoorbeeld op om op droge en warme dagen niet de auto te wassen of de tuin te besproeien en geven andere besparingstips. Hiervoor zetten we naast onze eigen klantkanalen ook lokale media en gemeenten in.”

De droogte heeft niet direct impact op de grondwatervoorraden van drinkwaterbedrijven. Het grondwatersysteem is namelijk erg traag. Grondwater dat nu wordt onttrokken, is al tientallen jaren geleden als regenwater in de bodem beland. Wel hebben opeenvolgende jaren van droogte nadelige impact op de aanvulling van grondwatervoorraden op de lange termijn.

‘Water en de bodem moeten voortaan centraal staan bij de ruimtelijke inrichting’

Om het watersysteem robuust te maken voor langdurige droogte en de toekomst is een watertransitie noodzakelijk, zegt Bruning. “In plaats van water zo snel mogelijk wegvoeren, zoals we nu doen, moeten we het water uit natte tijden beter vasthouden. Zo kan het water langzaam in de bodem infiltreren en gewonnen worden wanneer warme dagen daarom vragen. Water en de bodem moeten voortaan centraal staan bij de ruimtelijke inrichting.”

Structureel andere inrichting watersysteem en alternatieve bronnen

Brabant Water tekende eind vorig jaar met partners, zoals de provincie, waterschappen en landbouw- en natuurorganisaties, een convenant om het watersysteem in Noord-Brabant structureel anders in te richten. Naast afspraken over het beter vasthouden van water en minder onttrekking van grondwater worden ook mogelijkheden verkend voor alternatieve drinkwaterbronnen, zegt Van der Velden.

“We onderzoeken onder meer de inzet van oppervlaktewater, brak grondwater en zelfs zeewater. Hiermee wordt de druk op het zoete grondwatersysteem verkleind. Maar voordat je een nieuwe bron kunt inzetten, ben je wel weer jaren verder. Het moet technisch haalbaar zijn en je hebt vergunningen nodig. Voorlopig doen we het dus met alleen grondwater.”