Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie: klimaatbestendig en waterrobuust

Regenbuien worden intenser, periodes van droogte langer en temperaturen hoger. Het zijn enkele prognoses van weerspatronen in Nederland, die vandaag de dag ook al zichtbaar zijn. Zo was de zomer van 2018 een van de warmste en droogste in honderd jaar en hebben we de laatste jaren steeds vaker te maken met hoosbuien. Waar enerzijds maatregelen worden genomen om effecten van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken, zoals het terugdringen van CO2-uitstoot, zijn er ook maatregelen nodig om de publieke ruimte klimaatbestendig in te richten. Veranderende weersomstandigheden zijn nu eenmaal onvermijdelijk.

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie

Deze zogeheten adaptieve maatregelen zijn uitgewerkt in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie, een plan van het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen. Dit Deltaplan vormt samen met het Deltaplan Zoetwater en het Deltaplan Waterveiligheid het landelijk Deltaprogramma. Doel van de ruimtelijke adaptatieplannen is om Nederland in 2050 volledig klimaatbestendig en waterrobuust te hebben ingericht.

Bestuurlijk overleg

De provincie Groningen vormt samen met de provincies Friesland en Drenthe, de lokale waterschappen, drinkwaterbedrijven, Rijkswaterstaat en gemeenten het bestuurlijk overleg in de regio Noord-Nederland, het RBO Noord. Die werkregio komt jaarlijks een aantal keer bijeen om de effecten van klimaatverandering en de urgentie van de acties van het Deltaplan onder de aandacht te brengen bij de gemeenten.

‘Doel van de ruimtelijke adaptatieplannen is om Nederland in 2050 volledig klimaatbestendig en waterrobuust te hebben ingericht.’

Samenwerken onder paraplu

Voorzitter van RBO Noord en gedeputeerde van de provincie Groningen Henk Staghouwer: “Waterschappen, provincies en gemeenten hebben de afgelopen jaren veel gedaan om wateroverlast te voorkomen, bijvoorbeeld het aanleggen van (nood)waterbergingen. Onder de paraplu van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie kunnen we de samenwerking voortzetten, stresstesten uitvoeren en in dialoog blijven over de maatregelen die we moeten nemen.”

Stresstest

Een stresstest moet in kaart brengen waar zich per gebied de kwetsbaarheden bevinden, vertelt Carolien Bouwense, beleidsmedewerker Ruimte & Samenleving bij de Provincie Groningen. “Met deze test moeten Nederlandse gemeenten voor bebouwde en onbebouwde grond onderzoeken welke knelpunten er ontstaan ten tijde van bijvoorbeeld extreme droogte, hitte of regenval.” De uitdagingen kunnen per gemeente erg verschillen, vervolgt ze. “De ene gemeente is klein en ligt in landelijk gebied, de ander is juist dichtbevolkt en meer versteend. Daarnaast hebben sommige gemeenten al beter dan andere in kaart waar zich problemen voordoen.” In een risicodialoog wordt vervolgens besproken welke maatregelen noodzakelijk zijn.

Voornaamste uitdagingen in Groningen

In Groningen zijn de gevolgen van klimaatverandering op verschillende manieren merkbaar, zegt Peter de Vries, beleidsmedewerker Water bij de Provincie Groningen. “Net als in de rest van Nederland zorgen langdurige droogte en extreme regenval door de hele provincie voor problemen. Hoge temperaturen veroorzaken hittestress in steden. In het noorden van de provincie is er ook nog sprake van verzilting als gevolg van zeespiegelstijging.”

Gevolgen voor drinkwaterbronnen

Langdurige droogte zorgde in de zomer van 2019 voor problemen bij de enige oppervlaktewaterbron in Groningen, de Drentsche Aa, vervolgt De Vries. “Door uitblijvende regenval was er een te lage afvoer van zoet water. Daardoor kon die bron tijdelijk minder worden gebruikt.” Grondwatervoorraden in Groningen hadden volgens De Vries minder last van de droogte. “De watervoerende lagen zitten op tientallen meters diepte en zijn dus niet zo kwetsbaar voor één droger jaar. Wel nemen we droogte mee in toekomstscenario’s, zeker in combinatie met een stijgende drinkwatervraag. In het kader daarvan zoeken we samen met Waterbedrijf Groningen nu al naar aanvullende grondwatervoorraden, ASV’s.

‘We nemen droogte mee in toekomstscenario’s, zeker in combinatie met een stijgende drinkwatervraag.’

Maatregelen in de stad

Waar droogte vaak buiten de stad zichtbaar is, zijn de gevolgen van hitte en extreme regenbuien juist merkbaar in dichtbevolkt gebied, zoals in provinciehoofdstad Groningen. Daar zorgen wadi’s, ondergrondse waterinfiltratiesystemen, voor de opvang en berging van regenwater wanneer dat met bakken uit de lucht valt. Vergroening van de stad helpt in warme tijden bij het tegengaan van hittestress.

Rol van burgers

Maar het zijn niet alleen gemeenten die maatregelen nemen. Ook burgers kunnen een steentje bijdragen bij het klimaatadaptief maken van de stad, zegt Bouwense. “Denk aan het aanleggen van groene daken, het afkoppelen van de regenpijp op de riolering of het opvangen van regenwater. De overheid kan daar weer bij helpen door middel van subsidie.” Het betrekken van burgers is een belangrijke opgave bij het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Maar hoe doe je dat zonder ze teveel een opgeheven vinger voor te houden? Bouwense: “Je moet laten zien welke voordelen er in bepaalde maatregelen zitten. Sommige aanpassingen kosten op korte termijn geld, maar leveren uiteindelijk besparingen op. Of ze voorkomen in de toekomst nog grotere problemen.”

Meekoppelkansen

Aan alle klimaatadaptieve maatregelen zitten behoorlijke kosten (zie kader). Maar met efficiënt beleid kan ook weer geld worden bespaard, zegt de Vries tot slot. De zogeheten ‘meekoppelkansen’: adaptieve maatregelen combineren met regulier onderhoud van infrastructuur. “Wanneer ergens een weg wordt aangelegd of vervangen, kan die meteen van een goed waterbergingssysteem worden voorzien. Het kan ook zijn dat we ergens helemaal geen maatregelen nemen en we accepteren dat af en toe wat overlast ontstaat. Bijvoorbeeld als de aanpassingen veel duurder zijn dan de verwachte schade. Onze taak is dan weer om dat goed uit te leggen aan de burger.”

Wat is het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie?:

Kosten en bijdragen aan klimaatadaptatie

De maatregelen die Nederlandse steden in 2050 klimaatadaptief moeten maken, kosten naar schatting tussen de 42 tot 83 miljard euro. In november tekende minister van Infrastructuur en Waterstaat Van Nieuwenhuizen samen met provincies, gemeenten en waterschappen het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie. Daarin werd afgesproken dat de overheden de komende jaren gezamenlijk 600 miljoen euro extra uittrekken voor klimaatmaatregelen. 20 miljoen daarvan wordt al beschikbaar gesteld voor de komende twee jaar. RBO Noord kan dat geld goed gebruiken, zegt voorzitter Henk Staghouwer: “Hiervoor moeten er wel vanuit de regio zelf concrete acties en projecten worden aangedragen. Ik zou de overheden hierbij willen oproepen om dat vooral te doen en gebruik te maken van deze mogelijkheid.” Lees meer: whitepaper Naar een kosteneffectieve aanpak van klimaatadaptatie in Nederland