Drinkwaterkwaliteit Nederland: het beste kraanwater ter wereld?

De drinkwaterkwaliteit in Nederland is dik in orde. Maar dit kan in de toekomst veranderen. Bestrijdingsmiddelen, lozingen en stoffen zoals medicijnresten, kunnen een bedreiging vormen voor de drinkwatervoorziening.

• LinkedIn

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

Eerst de hoofdvraag: wat is eigenlijk een goede drinkwaterkwaliteit? En wie bepaalt dat? In Nederland zijn alle kwaliteitseisen voor kraanwater vastgelegd in de Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit. Hierin staan bijvoorbeeld normen over de toegestane concentratie van bepaalde stoffen in het drinkwater, zoals nitraat, koper en lood. Maar er staat ook in hoe vaak het drinkwater moet worden gecontroleerd.

In weinig landen zijn de normen en de controles zo streng als in Nederland. Alle tien drinkwaterbedrijven hebben daarnaast vaak zelf nog striktere drempelwaarden om er zeker van te zijn dat ze ruim binnen die wettelijke vereisten blijven. Kraanwater is daarmee strenger gecontroleerd dan voedingsmiddelen in Nederland. Het moet aan honderden eisen voldoen, vele malen meer dan bijvoorbeeld flessenwater.

Zorgen die strenge regels dat Nederland het “beste kraanwater ter wereld” heeft? Uit een vergelijkend onderzoek in het toonaangevend wetenschappelijke tijdschrift Science blijkt in elk geval dat de drinkwaterkwaliteit in Nederland veel beter is dan in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Volgens de onderzoekers komt dat vooral omdat we in vergelijking met die twee landen ons distributienetwerk (de drinkwaterleidingen) veel beter hebben onderhouden.

Die leidingen vertonen amper lekkages, waardoor er maar weinig water weglekt. Nog belangrijker is dat schadelijke stoffen en ziekteverwekkende bacteriën en virussen niet de kans krijgen om via die lekkages in het gezuiverde drinkwater te komen. En omdat alle bacteriën en virussen waar nodig al bij de waterzuivering onschadelijk worden gemaakt met bijvoorbeeld UV-licht of ozon, is het niet nodig om een desinfecterend middel als chloor toe te voegen.

“En daarmee zijn we in Nederland internationaal gezien echt een uitzondering”, vertelt Ans Versteegh, coördinator drinkwater bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). “Alleen drinkwaterbedrijf PWN en Evides voegen uit voorzorg een minieme hoeveelheid chloordioxide toe aan het drinkwater. Maar dat is zo weinig, dat het niet meetbaar is als het uit de kraan komt. Dat staat totaal niet in verhouding met de hoeveelheid chloor die je vaak in het buitenland tegenkomt.”

“In Spanje en Frankrijk ruik je dat vaak meteen,” zegt toxicoloog Merijn Schriks van Drinkwaterbedrijf Vitens. “En dat is niet alleen ongunstig voor de smaak. In die hoge concentraties kan chloor allerlei reacties aangaan waardoor juist schadelijke stoffen in het water ontstaan. Dat komt de drinkwaterkwaliteit niet ten goede.”

“In Nederland speelt dit totaal niet,” zegt Versteegh. “Ik doe dit werk al ruim dertig jaar en ik moet zeggen dat wij het echt goed voor elkaar hebben in Nederland. Bij ons zijn tien uiterst professionele drinkwaterbedrijven die goed met elkaar samenwerken om te zorgen voor drinkwater van een hoge kwaliteit. In Duitsland zijn bijvoorbeeld heel veel kleine drinkwaterbedrijven. De kennis is versnipperd. Wij hebben een echte overlegcultuur. En de natuur helpt ook een handje mee. We hebben geen bergketens of granietlagen in de grond, die het ingewikkeld maken om een goede infrastructuur op te bouwen.”

In Nederland worden ook geen chemicaliën als fluoride toegevoegd aan het water. Voor andere mogelijk schadelijke stoffen zijn strenge normen en richtwaarden opgesteld, waar elk drinkwaterbedrijf zich aan moet houden. Die waarden zijn vastgelegd in de Europese Drinkwaterrichtlijnen en nationale wetgeving als het Drinkwaterbesluit. Voor ‘nieuwe stoffen’ zijn geen Europese waarden vastgesteld. In dat geval stelt het RIVM die waarden vast in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en houdt daarbij rekening met de meest kwetsbare consumenten, zoals zwangere vrouwen, pasgeboren baby’s en ouderen. Bij onzekerheid over het mogelijke effect op de gezondheid, worden extra veiligheidsmarges in de norm of richtwaarde ingebouwd.

Metalen in drinkwater 

Drinkwaterbronnen kunnen metalen bevatten. Hierbij gaat het onder meer om lood, koper en nikkel. Deze metalen komen in bronnen terecht via de bodem, lucht of oppervlaktewater. Met zuiveringstechnieken verwijderen drinkwaterbedrijven deze metalen uit het water. Toch kan drinkwater uit de kraan minimale concentraties metalen bevatten. Deze zijn dan bijvoorbeeld afkomstig uit loden leidingen. Ook huishoudelijke apparatuur kan metalen afgeven aan het water.  

In combinatie met metalen uit andere bronnen, zoals voedsel of lucht, kan dat leiden tot te hoge concentraties. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat we van sommige metalen teveel binnenkrijgen. En dat kan gezondheidsrisico’s opleveren. Lood kan bijvoorbeeld de ontwikkeling van ongeboren of pasgeboren baby’s nadelig beïnvloeden.  

Desondanks blijft het kraanwater overal in Nederland veilig om te drinken. Het RIVM en het Voedingscentrum adviseren dan ook om dat te blijven doen. Drinkwater blijft immers een gezonde dorstlesser en bevat verschillende mineralen. Bovendien blijven de gemeten concentraties metalen in drinkwater ver binnen de gezondheidsnorm. Ook zijn op de meeste plekken in Nederland loden leidingen inmiddels vervangen.  

Overal in Nederland voldoet het drinkwater uit de kraan aan strenge eisen, maar het is niet overal precies hetzelfde wat betreft samenstelling. Zo zijn er bijvoorbeeld kleine verschillen in de mineralenverhouding en de hardheid van water. Dit komt omdat drinkwater lokaal wordt geproduceerd en gedistribueerd door de tien drinkwaterbedrijven.

De grootste bron van drinkwater in Nederland is grondwater (ruim 60%). In het westen van Nederland bevat het grondwater teveel zout, daarom wordt hier oppervlaktewater (uit de Rijn, Maas en het IJsselmeer) gebruikt. Vlakbij de duingebieden in Noord- en Zuid-Holland wordt drinkwater gemaakt door oppervlaktewater te infiltreren in de duinen, waardoor het water wordt voorgezuiverd. Er is ook een tussenvorm: oeverfiltraat, oppervlaktewater dat via de oevers van rivieren de grond is ingetrokken.

Waarom wordt drinkwater vooral van grondwater gemaakt? Cor Lievers van drinkwaterbedrijf Vitens: “Het water uit de grond zit er vaak al heel lang, soms wel een paar eeuwen. Het is regenwater dat er heel lang over doet om op die plek te komen en al grotendeels is gezuiverd door klei- en zandlagen. Bovendien zit er geen zuurstof meer in, waardoor er geen bacteriën en virussen in zitten. Het is daardoor redelijk eenvoudig om er schoon drinkwater van hoge kwaliteit van te maken.”

Bij oppervlaktewater is dat proces wat ingewikkelder. Rob van der Leer van drinkwaterbedrijf Evides: “Wij hebben drie grote spaarbekkens in de Biesbosch, met daarin zogenoemd ‘ruw water’ dat we uit de Maas halen. Daar zijn we heel selectief in. De Maas is een regenrivier, waarbij de waterkwaliteit bij een hoge waterafvoer vaak beter is omdat de concentraties aan mogelijk schadelijke stoffen dan lager is. We meten die waterkwaliteit continu en laten alleen water binnen van een bepaalde, goede kwaliteit.”

Oppervlaktewater doorloopt een uitgebreide cyclus aan zuiveringsstappen. “Dat begint al in de spaarbekkens, waar grotere deeltjes naar de bodem zakken en bijvoorbeeld waterplanten en waterdieren al zorgen voor een natuurlijke zuivering van het water. Bij de drinkwaterzuivering gaat het water door verschillende filters, die steeds kleinere deeltjes uit het water kunnen halen. Alle bacteriën en virussen worden ten slotte met speciaal UV-licht onschadelijk gemaakt en actief kool verwijdert tot slot geur-, kleur- en smaakstoffen.”

Het borgen van een goede drinkwaterkwaliteit is dus prima geregeld in Nederland. Maar blijft dat ook zo in de toekomst? “Dat is iets waar we continu over nadenken”, zegt Birgitta Kramer, manager duurzaamheid bij Vitens. “Er zijn tientallen maatschappelijke ontwikkelingen die een impact kunnen hebben op de toekomstige drinkwatervoorziening in Nederland.”

Denk aan het gebruik van bestrijdingsmiddelen en nitraat in de landbouw, die zorgen voor bodemverontreiniging, maar ook bijvoorbeeld aan de opkomst van aardwarmte en Warmte-Koudeopslog (WKO). Daarbij moet soms dieper worden geboord dan onze grondwaterbronnen en kunnen grondlagen (zoals klei) die grondwater beschermen doorboord worden. En door de vergrijzing zien we bijvoorbeeld een toename van medicijnresten in het oppervlaktewater.

Diergeneesmiddelen zorgen voor verontreiniging van het grondwater. Ook komen er ook steeds meer ‘nieuwe stoffen’ bij die door de chemische industrie worden ontwikkeld, zoals nanodeeltjes.”

Daarbij blijkt uit nieuwe studies dat PFAS veel schadelijker is voor de gezondheid dan bekend was. Er zitten ook kleine hoeveelheden PFAS in het drinkwater. Maar volgens het RIVM blijft het verantwoord om drinkwater te drinken.

Voor drinkwaterbedrijven is het steeds moeilijker om voldoende drinkwaterbronnen te vinden. Dat komt omdat de zoetwatervoorraad door verdroging daalt. Ook politieke keuzes hebben hieraan bijgedragen. Bij het traditionele watersysteem ligt de focus op het oppompen en weer zo snel mogelijk afvoeren van water. De drinkwatersector kan dit water niet gebruiken voor drinkwater.

Als het aan de overheid en de drinkwatersector ligt krijgt Nederland daarom een heel nieuw watersysteem. Dit noemen we de watertransitie. “Als we nu geen andere besluiten nemen, komt er een watercrisis aan,” zei Rogier van der Sander, voorzitter van de Unie van Waterschappen, in een waterdebat.

Kramer is trouwens niet ‘tegen’ ontwikkelingen, zoals de alternatieven voor aardgas. “Veel van die technieken maken ons leven beter, maar we moeten wel goed blijven nadenken over wat voor neveneffecten ze veroorzaken.”

Volgens toxicoloog Schriks hoeven we ons voorlopig nog geen zorgen te maken over die vervuiling voor ons kraanwater. “We kunnen de waterkwaliteit steeds nauwkeuriger meten, soms tot op de nanogram. Dat is een miljardste van een gram per liter water: minder dan een druppel in een olympisch zwembad. In het drinkwater zijn de waarneembare resten minimaal.”

Versteegh: “Maar we leven nu eenmaal in een wereld waarin die stoffen in het milieu terechtkomen en dus uiteindelijk ook in het drinkwater. We kunnen zorgen dat de concentraties van die stoffen zo laag mogelijk blijven. En uiteindelijk zou het zelfs mogelijk zijn om echt alles te zuiveren. Maar ten eerste kost dat ontzettend veel moeite en energie. En daarnaast zou je dan ook alle natuurlijke mineralen verwijderen, die je later weer zou moeten toevoegen. Het mooie aan ons systeem is juist dat ons drinkwater een natuurproduct is. En dat willen we graag zo houden. Daarom pleiten we voor meer voorzorgsmaatregelen, de vervuiling aanpakken bij de bron.”