GenX in drinkwater: zorgen en aanpak

Chemische stoffen in het drinkwater zijn een reden voor zorg. Eén van die beruchte stoffen is GenX, dat onder andere fabrikant Chemours in Dordrecht wordt gebruikt voor coatings van pannen. Uit onderzoek blijkt dat kleine hoeveelheden GenX in drinkwater zijn terechtgekomen.

Wat is GenX?

GenX is eigenlijk geen stof, maar een technologie waarbij twee fluorhoudende stoffen (FRD-902 en FRD-903) worden gebruikt om coatings te maken. Bij dit proces wordt een extra fluorverbinding gevormd: E1. Een deel van deze stoffen wordt tijdens de productie via de fabrieksschoorsteen uitgestoten. Een ander deel wordt afgevoerd naar industrieel afvalwater, dat wordt voorgezuiverd en dan verder gaat naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie. In Nederland gebruikt fabrikant Chemours in Dordrecht deze technologie sinds 2012 om pannen te voorzien van een anti-aanbaklaag.

Zit er GenX in drinkwater?

Alle drinkwaterbedrijven in Nederland controleren het water uit de bron (oppervlakte-, grond- en duinwater) en het kraanwater continu op een groot scala aan stoffen.  In de provincies Zuid-Holland en Zeeland, waar drinkwaterbedrijven oppervlaktewater en oevergrondwater zuiveren voor het maken van drinkwater, zijn in sommige gebieden hele lage concentraties GenX aangetroffen.

De hoeveelheden zijn ver onder de richtlijn voor veilig drinkwater en hebben daarmee geen gevolgen voor de gezondheid. Dit blijkt uit een gezamenlijk onderzoeksrapport van het RIVM en KRW.

Hoeveel GenX zit er in drinkwater?

Tegenwoordig bestaan er zeer specifieke meetmethoden, die hele lage concentraties stoffen kunnen aantonen. Ze zijn in staat nanogrammen te traceren; een nanogram is een miljoenste milligram. De hoogst gemeten hoeveelheid in kraanwater in Nederland is op dit moment 40 nanogram per liter. Een nanogram is een miljardste gram (0,000 000 001 gram).

Het RIVM geeft als veilige richtwaarde 150 nanogram GenX per liter drinkwater. Voor het oppervlaktewater geldt een andere grens: een zogenoemde milieukwaliteitsnorm van 118 nanogram per liter water. Dit is gedaan omdat er nog niet genoeg onderzoek is geweest naar de bioaccumulatie van de stof; dat gaat bijvoorbeeld over hoeveel GenX zich kan ophopen in het lichaam van vissen.

Is GenX in drinkwater schadelijk?

Met de huidige concentraties GenX in drinkwater – ruim onder de gestelde richtlijn – is het drinkwater in Nederland veilig. De concentraties GenX die tot nu toe zijn aangetroffen zijn ver beneden de veilige richtwaarde. Een overschrijding van deze richtlijn voor GenX is nog nooit voorgekomen.

Hoe wordt die veilige richtwaarde bepaald?

Dit gebeurt op basis van toxicologisch onderzoek. Hierbij wordt gekeken wat een veilig toelaatbare hoeveelheid is als je 70 jaar lang elke dag 2 liter water drinkt met deze concentratie aan stoffen. Voor GenX is dit dus 150 nanogram per liter. Hierbij is ook nog een extra veiligheidsmarge ingebouwd om rekening te houden met het feit dat GenX ook in de lucht en in groente kan zitten. Je kunt het dus ook op die manier binnenkrijgen.

Gif is toch nooit ‘veilig’?

Hoe giftig een stof is hangt altijd af van de hoeveelheid en de tijd waarin je eraan wordt blootgesteld. In groente en fruit zitten bijvoorbeeld van nature ook kleine hoeveelheden ‘gifstoffen’. Maar omdat de concentratie zo laag is, kun je dat met gerust hart eten. Hetzelfde geldt voor de kleine sporen van GenX in drinkwater. Alleen in hoge concentraties zou GenX waarschijnlijk kankerverwekkend kunnen zijn bij mensen en kan het leiden tot leverproblemen.

Waarom wordt het niet helemaal uit het drinkwater gezuiverd?

GenX is een sterk oplosbare stof en mengt zich daarmee eenvoudig in het rivierwater. De huidige zuiveringen halen het er niet uit. De concentraties zijn heel laag en ver onder de richtwaarde. De waterbedrijven monitoren de waterkwaliteit continu: zodra de concentraties in de bron hoger worden, kijken ze welke maatregelen nodig zijn (zoals een tijdelijke innamestop).

GenX: Zeer Zorgwekkende Stof

Het beste is natuurlijk als er helemaal geen GenX meer terechtkomt in het milieu en de uitstoot van GenX bij de bron aan te pakken. Want wat er niet in zit, hoeft er ook niet uit. Chemours in Dordrecht kondigde in september 2018 aan op termijn grotendeels te stoppen met het lozen van GenX. Het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen heeft GenX in juni 2019 op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) gezet, waardoor het veel moeilijker is geworden om een vergunning te krijgen voor het gebruik.

Nederland voorop in terugdringen gebruik

Nederland loopt voorop in het terugdringen van het gebruik van GenX. Nederland had voorgesteld de stoffen die worden gebruikt in de GenX-techniek op de lijst te laten zetten. Het Nederlandse voorstel is opgesteld door het RIVM, in nauwe samenwerking met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en was in maart dit jaar ingediend bij ECHA. Het is de eerste keer dat ECHA een stof aanwijst als ZZS vanwege de risico’s die ontstaan door de niet-afbreekbaarheid en snelle verspreiding in het milieu. Naast het voorstel om de GenX-stoffen op de lijst te plaatsen werken het ministerie van IenW, RIVM, de Duitse overheid en ECHA ook samen om meer zicht te krijgen op andere mogelijk risicovolle eigenschappen van de stoffen.

Waar wordt GenX gebruikt in Nederland?

GenX wordt op ongeveer twintig plaatsen in Nederland gebruikt voor het maken van coatings. Dat blijkt uit vertrouwelijke stukken die Chemours in maart 2018 aanleverde bij de minister. Dat is veel meer dan daarvoor werd aangenomen. Aanvankelijk meldde Chemours dat het de stof alleen aan Custom Powders leverde. Maar in de vertrouwelijke stukken bleek dat de Chemours de stof via Zwitserland aan ongeveer twintig andere bedrijven in Nederland levert.