Groningen zoekt naar nieuwe drinkwaterbronnen

Drinkwatervoorziening onder druk

Door klimaatverandering staat de drinkwatervoorziening al onder grote druk op sommige plekken in de wereld, zoals in Zuid-Afrika. Het klinkt nu nog als een ver-van-ons-bed-show, maar ook in Nederland kan zowel de winning van grondwater als van oppervlaktewater als bron voor drinkwater onder druk komen te staan.

Verzilting, droogte, heftige regen

Door de verwachte zeespiegelstijging raken de innamepunten van oppervlaktewater verzilt. Ook de oevergronden, die worden gebruikt als bron van drinkwater, raken verzilt. Langer periodes van droogte gaan waarschijnlijk zorgen voor relatief hogere concentraties afvalstoffen en medicijnresten in oppervlaktewater. En door intensievere regenbuien kan het riool vaker overbelast worden. In dat geval kan niet al het afvalwater door de rioolwaterzuiveringsinstallatie worden verwerkt, maar komt het via de riooloverstort rechtstreeks in het oppervlaktewater terecht.

Bij heftige regen komt afvalwater via de riooloverstort ongezuiverd in het oppervlaktewater

Toenemende watervraag

Tegelijkertijd groeit het aantal inwoners in Nederland en nemen industriële activiteiten toe. Op landelijk niveau kan dit volgens de Structuurvisie Ondergrond (STRONG) betekenen dat in de periode tot 2050 een toename van de drinkwatervraag van 30 procent optreedt, zo berekenden Deltares en het Centraal Planbureau. Met dat vooruitzicht gaf het Rijk de provincies en drinkwaterbedrijven de opdracht om te kijken naar watervoorraden die op lange termijn kunnen worden aangewezen, zogeheten ASV’s: Aanvullende Strategische Voorraden.

Zoektocht geschikte bronnen Groningen

Door de beperkte beschikbaarheid van oppervlaktewater in Groningen en de goede beschermingsmogelijkheden, zoekt Waterbedrijf Groningen (WBG) momenteel ook naar geschikte nieuwe grondwaterbronnen. Die zoektocht speelt zich voornamelijk af in het zuiden van provincie, vertelt Wout Kompagnie van WGB. “In het noorden is door de ligging aan zee de bodem te zout. Onze huidige grondwaterbronnen bevinden zich al in het zuiden van Groningen, sommige zelfs in Drenthe.”

Grondwatervoorraden blijven stabiel in droge periodes

Oppervlaktewater kwetsbaar voor droogte

Grondwater heeft verschillende voordelen ten opzichte van oppervlaktewater, vervolgt Kompagnie. “Grondwatervoorraden zijn niet gevoelig voor droge periodes. Ze zijn soms wel honderd jaar oud en worden jaarlijks weer aangevuld met regenwater.”

Minder water = meer verontreiniging

Ook is de kwaliteit van grondwaterbronnen veel beter te beschermen. In oppervlaktewater stijgen in tijden van droogte de concentraties verontreinigingen door afname van de waterkwantiteit. Vooral drinkwaterbedrijven in Zuidwest-Nederland moeten dan aan de bak bij de zuivering, omdat die grotendeels afhankelijk zijn van oppervlaktewater, bijvoorbeeld uit rivieren.

Verschillende eisen toekomstige bron

Een (potentiële) grondwaterbron moet volgens Kompagnie aan verschillende eisen voldoen. “In de eerste plaats moet de waterkwaliteit goed zijn, te veel ijzer, chloride of methaan maakt de zuivering lastiger of minder duurzaam.” Daarnaast moet een bron genoeg water kunnen leveren. “Wij zoeken naar een bron van tien tot twaalf miljard liter per jaar, geconcentreerd op één plek of verspreid over een groter gebied.”

Bronnen in provincie en daarbuiten

Met een overzicht van alle gebieden, grondlagen en activiteiten die er plaatsvinden, kan de provincie precies zien waar zich mogelijk goede bronnen bevinden, vertelt Peter de Vries van de Provincie Groningen. “Momenteel kijken we naar een gebied in het zuidoosten van de provincie, rondom Bourtange nabij de Duitse grens. Daarbij werken Groningen en WBG samen met de Provincie Drenthe en WMD. Het kan zijn dat we de provinciegrens over moeten voor een goede bron.”

Veilig stellen van bron

Zodra een bron aan de kwaliteits- en kwantiteitsvoorwaarden voldoet, moet die worden veiliggesteld, vervolgt De Vries. “Wij zorgen als Provincie voor wet- en regelgeving. Er komen bordjes waarop wordt aangeduid dat het een beschermd gebied is en er zullen regels komen wat er wel en niet mag. Welke regels dat zijn weten we nog niet.”

Energiecentrales en datacentra zijn grootverbruikers van water

Grote watervraag industrie

Een van de belangrijkste uitdagingen in Groningen is de watervraag vanuit de industrie. In het noorden van de provincie, met name rond Delfzijl en Eemshaven, bevinden zich verschillende energiecentrales en datacentra die bij hun activiteiten een hoog waterverbruik hebben.

Veel zoetwater voor energiecentrales

“Sinds de jaren ’80 zijn er verschillende golven geweest”, legt Erwin Beekman van WBG uit. “Het begon met wat kleinverbruikers, maar rond 2000 nam het verbruik toe door de komst van energiecentrales. Die maken voor de koeling weliswaar gebruik van zeewater, maar voor secundaire processen is veel zoetwater nodig.”

Komst datacentra

De laatste ontwikkeling is de komst van datacentra. Met name die van Google hebben volgens Beekman een flinke impact op het waterverbruik. “Ze gebruiken traditionele koeltechnieken, waarvoor zoetwater nodig is. Nu komt dat water uit het reguliere drinkwaternet, zo’n een tot twee miljoen kuub per jaar. Erg veel als je bedenkt dat we jaarlijks totaal 44 miljoen kuub produceren. Dat willen we zo snel mogelijk veranderen, zeker omdat Google wil uitbreiden.”

Circulair systeem

Voor het ontlasten van het drinkwaternet bestaan verschillende alternatieven. WBG kijkt momenteel samen met Google en staalproducent Van Merksteijn naar mogelijkheden om gezamenlijk een industriewatersysteem te gebruiken. “We gaan een zuiveringsfabriek bouwen die water uit het Eemskanaal gebruikt, waar het gezuiverde afvalwater van de stad Groningen in belandt. Zo krijgt het gezuiverde afvalwater uit de stad een industriële toepassing.”

Gezuiverd afvalwater wordt straks ingezet voor industriële toepassingen

Minder druk op ASV’s

De circulaire ontwikkelingen verminderen de noodzaak van het inzetten van ASV’s. Immers: hoe lager de druk op het drinkwaternet, hoe minder snel een aanvullende bron nodig is. “Er wordt pas een productielocatie neergezet op het moment dat we een bron echt nodig hebben”, zegt De Vries van de Provincie Groningen. “We moeten eerst zorgen dat een gebied wordt beschermd.”

Langdurig proces

Dat proces neemt volgens Kompagnie nog de nodige tijd in beslag. “Er moet een milieueffectrapportage worden gemaakt, natuur- en landbouworganisaties hebben inspraak, vervolgens moeten we een vergunning aanvragen en dan moet het nog worden vastgelegd in de provinciale verordening. Voor je het weet ben je tien jaar verder. Tegelijkertijd kan er morgen zomaar een grootverbruiker uit de industrie op de stoep staan.”

Geen zorgen consument

Toch hoeven Groningse huishoudens niet bang te zijn voor schaarste, kwaliteitsverlies of hogere prijzen van het drinkwater, benadrukt Kompagnie tot slot. “De zoektocht naar nieuwe bronnen is vooral gericht op toekomstscenario’s, momenteel is er genoeg water beschikbaar. Wel kan de consument een handje helpen bij circulaire systemen door bijvoorbeeld geen medicijnresten in het riool te lozen. Dat maakt het zuiveren van afvalwater voor de industrie makkelijker.”