Hitte en droogte 2019: uitdagend, maar (nog) niet problematisch

Nu het kwik op de thermometer weer op ‘normale’ Nederlandse zomertemperaturen staat, kunnen drinkwaterbedrijven even op adem komen. Want in de zengende hitte moest de productiecapaciteit op volle kracht draaien om zwembadjes te vullen, dorstige monden te voeden en te zorgen voor verkoeling onder de douche en in de tuin. De watervraag was tijdens de warmte vele malen hoger dan normaal. Zo steeg tijdens extreem warme dagen de vraag bij Oasen met zo’n 25 procent en bij Vitens met liefst 38 procent. En ook bij PWN vloog de drinkwaterconsumptie omhoog.

Groot verbruik in piekuren

“Normaal leveren we in ons verzorgingsgebied gemiddeld 1 miljard liter water per dag”, zegt Evy Elschot, woordvoerder van Vitens, dat in onder meer Utrecht, Gelderland, Overrijsel, Flevoland en Friesland zit. “38 procent meer betekent liefst 380 miljoen liter water extra. Met name op de piekmomenten, ’s ochtends en ’s avonds, is de vraag groot. Dan gaan veel mensen douchen of sproeien ze de tuin. De avondpiek duurde door de warmte langer dan normaal en het hoogtepunt was ook later, om half 10 in plaats van 7 uur.”

Volgens Joost van Luijt, hoofd communicatie bij Oasen (in het oosten van Zuid-Holland), had de hittepiek nog veel hoger kunnen uitvullen. “De hete dagen in juli vielen doordeweeks en in de vakantietijd. Dan ligt het verbruik in ons verzorgingsgebied doorgaans lager dan in weekenden en buiten vakantieperiodes.”

Gevolgen productie drinkwater

Tijdens de piekmomenten moesten drinkwaterbedrijven vol aan de bak om water te kunnen leveren. “Bij extreem gebruik hebben we in een enkel geval op sommige plekken de druk in het leidingnet iets verlaagd”, zegt Elschot van Vitens. “Daar merken klanten over het algemeen weinig tot niets van, misschien alleen de huishoudens aan het einde van het leidingnet.” Net als vorig jaar moest Vitens op een aantal plekken in Oost-Nederland hun maandvergunningen overschrijden om drinkwater te kunnen leveren. Volgens Elschot was dat onvermijdelijk. “We hebben een leveringsplicht. Zolang mensen water blijven gebruiken moeten wij leveren. We kunnen niet ineens de kraan van de gebruiker dichtdraaien.”

‘Bij extreem gebruik hebben we in een enkel geval op sommige plekken de druk in het leidingnet iets verlaagd’

Business as usual

Toch leverde het grote waterverbruik tijdens de hitte geen grote problemen op voor de drinkwaterbedrijven. Volgens Jojanneke van Mourik, communicatieadviseur van het Noord-Hollandse PWN, was het eigenlijk business as usual. “Operationeel waren we er helemaal klaar voor, we maakten ons dan ook geen zorgen. Onze belangrijkste bron, het IJsselmeer, beschikt over meer dan genoeg water. We moesten alleen wel onze waterkelders – de reservoirs waarin we ons gezuiverde water opslaan – goed in de gaten houden. Zeker in de avonduren ging het hard.”

Werkzaamheden uitgesteld

Ook Oasen had geen reden hun activiteiten anders uit te voeren dan tijdens voorgaande zomers, zegt Van Luijt: “We kunnen een hogere vraag makkelijk aan. Wel hebben we onze werkzaamheden aan het leidingnet tijdelijk opgeschort, omdat we het niet verstandig vonden om tijdens de extreme hitte onze klanten ‘droog’ te zetten. Alleen hoognodige vervanging vindt nog plaats en voor lekkages staan onze monteurs uiteraard klaar. Groot onderhoud aan zuiveringsstations plannen we sowieso buiten de zomermaanden.”

Winst bij watergebruiker

Belangrijke winst viel tijdens de hitte te halen bij het waterverbruik. Volgens Elschot is namelijk niet iedereen zich ervan bewust hoeveel water we dagelijks per persoon verbruiken. “Uit eerder onderzoek bleek dat onze klanten dachten gemiddeld 60 water per dag te gebruiken, terwijl dat 120 liter is. Op warme dagen ligt dat verbruik zelfs nog hoger. Een kwartiertje de tuin sproeien kost al zo’n 100 liter water. Ook zijn veel mensen zich niet bewust van piekmomenten en de gevolgen daarvan.”

‘Al voor de echte hitte uitbrak, startte Vitens met een zomeroffensief’

Besparingsoproepen en tips

Al voor de echte hitte uitbrak, startte Vitens volgens Elschot met een zomeroffensief. “In huis-aan-huisbladen hebben we advertenties geplaatst over bewuste omgang met drinkwater en via sociale media tips gedeeld over hoe mensen bewust kunnen omgaan met water. Zet op warme dagen bijvoorbeeld ’s ochtends voor 7 uur of ’s avonds na tienen pas de sproeier aan. Zo ontlast je de piekuren en verdampt er ook nog eens minder water omdat het nog niet zo warm is. Die tips hebben we voorafgaand en tijdens de hete dagen ook weer herhaald op onze kanalen.”

Gevolgen droogte

Behalve dat deze zomer een aantal extreem warme dagen kent, is 2019 net als vorig jaar weer een droog jaar. Door het tekort aan neerslag dalen grondwaterstanden en nemen concentraties verzilting en verontreiniging in oppervlaktewater toe. Vooralsnog hebben grondwaterbedrijven weinig last van de droogte. Zo bevinden de grondwaterbronnen van Vitens zich op grote diepte en wordt het grondwater van Oasen voortdurend aangevuld van de Lek. Van Luijt: “Dat is een natuurlijk kringloopsysteem, waardoor we dus altijd voldoende water hebben om drinkwater van te maken.”

‘Door meer droge en hete zomers in combinatie met een stijgende zeespiegel zal er vaker verzilting optreden’

Verziltingsmaatregelen

Tegelijkertijd neemt Oasen wel alvast maatregelen met oog op de toekomst, zegt Van Luijt. “Door meer droge en hete zomers in combinatie met een stijgende zeespiegel zal er vaker verzilting optreden in de Lek. Daarom vernieuwen we een aantal van onze zuiveringsstations met ontziltingstechnieken, zoals membraantechnologie.” Ook voor oppervlaktewaterbedrijf PWN is verzilting een uitdaging in hun voornaamste bron, het IJsselmeer. Van Mourik: “Samen met Rijkswaterstaat hebben we een groot monitoringsprogramma opgezet om verzilting vroegtijdig in kaart te brengen en indien nodig maatregelen te nemen.”

Samen aan zet

Om toekomstige vergunningsoverschrijdingen te voorkomen, is Vitens in gesprek met provincies over uitbreiding van productielocaties en verhoging van bestaande vergunningen. Toch moet niet blind worden ingezet op het vergroten van de productiecapaciteit, vindt Elschot. “In sommige toekomstscenario’s neemt de watervraag in Nederland de komende dertig jaar met 30 procent toe. De vraag is of we dat moeten willen met z’n allen. Natuurlijk blijven we investeren in onze capaciteit, maar tegelijkertijd hebben ook gebruikers een belangrijke rol. We gaan ze niet toespreken met een opgeheven vingertje, maar willen ze wel nog meer bewustmaken van de waarde van drinkwater, zoals we dat ook deze zomer doen.”