Nepnieuws over drinkwater: zorgelijk of niet?

Begin dit jaar verscheen op Facebook een bericht over een crisisberaad dat het Amsterdamse waterbedrijf Waternet zou voeren over vervuild drinkwater. Van het nieuws bleek niks te kloppen: er was geen sprake van crisisberaad, noch van vervuild drinkwater. Onduidelijk was wie het bericht de wereld in had geholpen, maar Waternet was er snel bij om het ‘nieuws’ op sociale media te ontkrachten.

Commerciële belangen

Nog een geval van nepnieuws: vorig jaar ontvingen inwoners van Den Haag een e-mail van het ‘Nederlands Drinkwater Instituut’ (NDWI) met de melding dat het Haagse kraanwater was verontreinigd. Alleen met een speciaal kraanwaterfilter zou het water veilig zijn om te drinken. “Die filters verkocht het NDWI zelf”, zegt Roberta Hofman, onderzoeker bij KWR Water Research Institute. “Het NDWI is dan ook geen instituut, maar een commercieel bedrijf.” Voor ‘bewijs’ van de verontreinigingen verwezen ze onder meer naar een misleidend filmpje over een water elektrolyzer.

Vaak onwetendheid

Hoewel het NDWI nepnieuws gebruikte om hun filters te verkopen, zitten er niet altijd commerciële of kwade bedoelingen achter het verspreiden van onjuiste berichten, zegt Hofman. “Meestal is het onwetendheid. Mensen zien een verontrustend bericht voorbijkomen en delen dat op sociale media. Zonder zich af te vragen wie de bron is of wat er precies in het onderzoek staat. Onlangs was er bijvoorbeeld onrust over een Europese studie die een link legde tussen chloor in drinkwater en de kans op blaaskanker. Die studie werd op sociale media klakkeloos vertaald naar de Nederlandse situatie, terwijl we in Nederland helemaal geen chloor aan het drinkwater toevoegen.”

‘Voor de duidelijkheid: drinkwater in Nederland is te allen tijde betrouwbaar, ook als in de bron verontreinigingen zitten’

Slordigheden in berichtgeving

De opkomst van sociale media speelt volgens Hofman een belangrijke rol bij de toename van nepnieuws. Maar ook bij reguliere nieuwsbronnen ziet ze soms onzorgvuldigheden in de berichtgeving over drinkwater. Hofman: “Drinkwater en bronnen voor drinkwater – dus oppervlaktewater of grondwater – worden nog weleens door elkaar gehaald. Maar daar zit nog een belangrijke stap tussen, namelijk zuivering. Voor de duidelijkheid: drinkwater in Nederland is te allen tijde betrouwbaar, ook als in de bron verontreinigingen zitten.”

Gevolgen verkeerde berichtgeving

Het verspreiden van verkeerde informatie, zeker nu met veel nieuws over het coronavirus, kan op verschillende manieren schadelijk zijn, legt Hofman uit. “Het zorgt voor onrust, consumenten worden onterecht bang gemaakt. Wanneer een bericht een commercieel doel heeft, zoals bij de kraanwaterfilters, zadel je mensen ook nog eens op met hoge kosten. Zeker voor kwetsbare groepen, zoals mensen die minder goed geïnformeerd zijn en een laag inkomen hebben, kan dat problemen veroorzaken. Ook gaan mensen flessenwater kopen, terwijl dat water veel duurder is dan kraanwater, aan minder strenge eisen voldoet en door de productie, transport en afval van flesjes schadelijk is voor het milieu.”

Gevaren voor gezondheid

Nepnieuws over verontreinigingen in kraanwater kan zelfs gevaren voor de gezondheid opleveren, benadrukt Hofman. “Wie een – overbodig – waterfilter op de kraan plaatst, moet dat filter wel goed schoonhouden. Anders wordt het een broeinest voor bacteriën. Daarnaast wordt soms gezegd dat drinken van natuurlijk water beter zou zijn dan kraanwater. Maar het drinken van water uit de natuur of regenwater kan juist erg gevaarlijk zijn. Het bevat vaak dierlijke uitwerpselen of schadelijke stoffen uit de atmosfeer.”

Adviezen voor drinkwaterbedrijven

Om de strijd aan te binden met nepnieuws over drinkwater, formuleerde KWR drie strategische adviezen voor drinkwaterbedrijven:

• Burgers meer betrekken bij de bedrijfsvoering, zoals Waternet doet door hun klanten zelf de waterkwaliteit van kraanwater te laten onderzoeken
• Transparante berichtgeving, door middel van communicatie met de juiste boodschap op het juiste tijdstip voor de juiste doelgroep
• Proactief communiceren over belangrijke en gevoelige onderwerpen op basis van deskundigheid, zodat je nepnieuws voorblijft

‘Dat we in Nederland zulk schoon en goedkoop drinkwater hebben, is iets om trots op te zijn’

Reageren op nepnieuws

Voor drinkwaterbedrijven is het erg belangrijk om in te haken op onjuiste berichten, zegt Hofman. “Wanneer op internet een onderzoek opduikt dat mensen verkeerd kunnen interpreteren of op YouTube een filmpje verschijnt over zogenaamde schadelijkheid van kraanwater, moet de sector direct reageren met feiten. Natuurlijk houd je altijd een groep wantrouwende mensen, dat zie je ook bij vaccinaties. Maar het deel dat niet op de hoogte is, moet je goed informeren. Soms mogen drinkwaterbedrijven best iets meer reclame maken voor zichzelf. Dat we in Nederland zulk schoon en goedkoop drinkwater hebben, is iets om trots op te zijn.”

Nuanceren, duiden en uitleggen

Het is wel belangrijk om te doseren met data, zegt Hofman. “Transparantie is een pré, maar biedt de informatie gelaagd aan en geef duiding bij getallen. Als je laat zien dat er een concentratie van een bepaalde stof in het drinkwater zit, moet je wel aangeven dat die hoeveelheid onschadelijk is. Voor een leek kan een nanogram namelijk al verontrustend klinken. Ook is het van belang om bij berichten over verontreinigingen in grond- of oppervlaktewater te benadrukken dat het gaat om drinkwaterbronnen en niet om drinkwater zelf. Zo voorkom je misverstanden.”

‘Als consument kun je erop vertrouwen dat drinkwaterbedrijven alles doen in het belang van de maatschappij’

Nep van echt onderscheiden

Toch kan het voorkomen dat alarmerende berichten over drinkwater wél waar zijn, zoals recentelijk met lood in drinkwater in een aantal steden door loden binnenleidingen. Hoe kun je als consument nep van echt onderscheiden? Hofman: “Wanneer je iets leest over een verontreiniging kun je het beste direct contact opnemen met je drinkwaterbedrijf of hun website of hun sociale mediakanalen raadplegen. Zij weten vaak het beste wat er aan de hand is en geven de juiste adviezen. Als consument kun je erop vertrouwen dat drinkwaterbedrijven alles doen in het belang van de maatschappij. Het laatste wat de sector wil, is dat vertrouwen beschamen.”