Overbemesting tegengaan: dit kun je zelf doen

Paulien van der Geest werkt als strategisch communicatieadviseur voor Milieu Centraal. Ze is expert op het gebied van voeding, keurmerken en houtstook. Hiervoor richtte ze Footprint Travel op, een duurzaam reisbedrijf dat reizigers handvatten bood om duurzaam te reizen. 

Wanneer spreken we van overbemesting?

Planten hebben stikstof (N) en fosfor (P) nodig om te groeien. Deze stoffen zijn van nature beperkt aanwezig in onder meer de bodem. Om planten harder en beter te laten groeien, kun je kunstmest of dierlijke mest gebruiken. Met name akkerbouwers voorzien op deze manier hun gewassen van meer voedingsstoffen. In deze mest zitten stoffen, zoals stikstof, fosfor en kalium, die planten kunnen opnemen.

Je kunt ook te veel mest geven. We spreken van overbemesting als een meststof meer mineralen bevat dan de plant kan opnemen. Dit gaat voornamelijk om emissie van stikstof- en fosfaatverbindingen. Het overschot aan mineralen en organische stoffen verdwijnt vaak in het grondwater, oppervlaktewater en de lucht.

Waarom moeten we meststoffen terugdringen?

Stikstof zelf is niet schadelijk voor mens en milieu, maar de verbindingen van stikstof zijn dat wel. Dit gaat bijvoorbeeld om ammoniak (NH3, een verbinding van stikstof en waterstof). Ammoniak is aanwezig in mest en kunstmest.

Nederland is koploper stikstofuitstoot in Europa. Per hectare stoten we ongeveer vier keer zo veel uit dan het EU-gemiddelde. De landbouw zorgt voor 61 procent van de Nederlandse stikstofuitstoot. De overheid wil daarom de hoeveelheid stikstof terugdringen.

Lees ook: Stikstof en drinkwater: 6 vragen

Wat kun je zelf doen tegen overbemesting?

Paulien van der Geest van Milieu Centraal geeft vijf praktische tips om zelf overbemesting tegen te gaan.

1. Overbemesting tegengaan kan al in de supermarkt. Koop eten met duurzaamheidskeurmerken die een duurzame productiewijze ondersteunen. Let op (top)keurmerken die eisen stellen aan bodemkwaliteit en minder gebruik van (kunst)mest, zoals EU-biologisch, EKO, Demeter en On the way to PlanetProof.
2. Wees bereid wat meer te betalen voor voedsel. Veel eten ligt eigenlijk te goedkoop in de winkel. Dit komt omdat de maatschappelijke kosten van de productie niet in de supermarkt zijn doorberekend. Dit zijn kosten die we als samenleving betalen vanwege negatieve effecten. Bijvoorbeeld de gevolgen van de hoeveelheid stikstof op het milieu. Producten die gemaakt zijn met meer aandacht voor milieu en klimaat, zijn vaak duurder. Dat komt onder meer door investeringen en onderzoek.
3. Bemest je tuin niet te vaak. Vaak is één keer per jaar bemesten al voldoende: vlak voor of tijdens het groeiseizoen. Het gazon kun je het beste twee keer per jaar bemesten. Milieu Centraal geeft meer tips voor een gezonde bodem.
4. Gebruik bij voorkeur organische mest (het liefst compost uit eigen tuin) en liever geen kunstmest. Organische mest verbetert de bodemstructuur. Dat doet kunstmest niet. Ook kunnen planten organische meststoffen beter opnemen. Als je tuin en gazon niet erg vruchtbaar is, kun je op deze manier met de juiste bemesting en bodemverbeteraars toch een goede tuingrond maken.
5. Doe een bodemtest en vraag advies. Dit kan bijvoorbeeld via de vereniging AVVN voor tuinliefhebbers. De AVVN stimuleert ‘natuurlijk tuinieren’ met een positieve impact op de biodiversiteit en natuur. De resultaten van de bodemtest kunnen je helpen om de juiste mest te vinden. Zo voorkom je overbelasting van voedingsstoffen.

Wat zijn oorzaken van overbemesting?

De voornaamste oorzaak is de groei en intensivering van de landbouwsector. Dierlijke mest en kunstmest hebben geleid tot een overmatige toevoer van stikstof en fosfaat in het water, bodem en in de lucht. Ammoniak komt vrij bij landbouwactiviteiten door verdamping uit mest en kunstmest.

Liever geen kunstmest in je tuin

Kunstmest in tuinen belast ook het milieu, al is het in geringe mate. Bovendien verbetert kunstmest de bodemstructuur niet. De productie van kunstmest kost veel energie en veroorzaakt de uitstoot van het sterke broeikasgas lachgas.

Bovendien is één van de grondstoffen van kunstmest, fosfaaterts, schaars. Planten, dieren en mensen hebben fosfor nodig om te leven. Mensen krijgen fosfor binnen door het eten van groenten, fruit, vlees en zuivel. Planten nemen het fosfor op uit de bodem.

Gevolgen natuur en drinkwaterbronnen

Door overbemesting verslechtert de kwaliteit van het ondiepe grondwater en het oppervlaktewater. Ook ontregelt overbemesting de natuur op het land. Bovendien kan gebruik van kunstmest leiden tot verzuring van je grond.

Bij overmatig gebruik van nutriënten kunnen ecologische processen en natuurlijke kringlopen in het water verstoord raken. Dit noemen we ook wel eutrofiëring. Door de overdaad aan voedingsstoffen groeien bepaalde soorten erg hard. Deze verdrukken andere plantensoorten. Hierdoor neemt de biodiversiteit af. Zo kunnen fosfor en fosfaat leiden tot algenbloei of uitbundige plantengroei. Deze eutrofïëring kan zorgen voor sterfte van vissen en andere organismen.

Meer zuiveringen, duurder drinkwater

Veel drinkwaterbedrijven hebben nog altijd te maken met normoverschrijdingen voor nitraat, hardheid, sulfaat en nikkel. Door overbemesting komen ongewenste stoffen in het grondwater en oppervlaktewater terecht. Van dit water maken drinkwaterbedrijven drinkwater. Dit doen ze door het water heel goed te zuiveren. Door overbemesting zijn extra zuiveringen nodig. Deze moeten drinkwaterbedrijven doorberekenen aan hun klanten. Hierdoor neemt de drinkwaterprijs toe. Vervuiling voorkomen is altijd beter dan zuiveren.