Stikstof en drinkwater: 6 vragen

Hoofdafbeelding: Drinkwaterbedrijf Dunea neemt, als natuurbeheerder, maatregelen om de natuurwaarde in duingebied Meijendel te behouden.

1. Wat is stikstof?

Stikstof (N₂) is overal om ons heen. De lucht bestaat voor zo’n 80 procent uit dit kleur- en reukloos gas. Als de mens alleen maar stikstof zou inademen zouden we stikken, vandaar de naam. Dat we kunnen ademen komt omdat de andere 20 procent in de lucht uit zuurstof en waterstof bestaat. Op zichzelf is stikstof niet schadelijk voor de mens en het milieu. Planten hebben zelfs stikstof nodig om te groeien.

2. Waarom willen we dan toch minder stikstof?

De verbindingen die stikstof in de lucht maakt met andere stoffen zijn wél schadelijk voor onze gezondheid en de natuur. Dit zijn verbindingen van stikstof met waterstof (ammoniak, NH₃) of met zuurstof (stikstofoxiden, NOx).

Ammoniak komt met name van dieren in de veeteelt. Door verdamping van mest komt een deel in de lucht. Stikstofoxiden komt vooral in de lucht terecht door uitlaatgassen van verkeer en de uitstoot van industrie.

Schonere lucht kan veel leed voorkomen. Bij een op de vijf kinderen met astma is de ziekte gerelateerd aan luchtvervuiling door het verkeer. De oorzaak zijn stikstofoxiden, zo blijkt uit een publicatie van een onderzoek in gerenommeerd medische tijdschrift The Lancet. Maar ook de natuur holt achteruit door de stikstofdepositie. Daarmee bedoelen we de hoeveelheid stikstofoxidenconcentratie die in en op de grond terechtkomt.

3. Merken drinkwaterbedrijven de gevolgen van stikstof in hun natuurgebieden?

Zeker. Drinkwaterbedrijven zijn de op drie na grootste natuurbeheerders van Nederland, in totaal beheren ze wel 23.000 hectare natuurgebied. De problemen rondom de stikstofdepositie zijn niet iets van de afgelopen jaren. Al decennia zien drinkwaterbedrijven de gevolgen van te veel stikstof die neerslaat in hun natuurgebieden. De open landschappen groeien langzaam dicht met grote vegetatiesoorten. Bovendien neemt de biodiversiteit af.

“Het wordt steeds complexer om de natuurwaarde in de duinen te beschermen,” zei Harrie van der Hagen eerder op het Drinkwaterplatform. Door de te hoge stikstofwaarde krijgen de grote plantensoorten te veel voeding. Ze groeien enorm en verdrukken en overwoekeren de kleine plantjes. De biodiversiteit holt achteruit. “Je krijgt steeds meer ‘woenstijnachtige’ taferelen,” aldus Van der hagen.

4. Wat doen drinkwaterbedrijven om de natuur te redden?

De drinkwatersector neemt elk jaar maatregelen om hun gebieden tegen de stikstof te beschermen en flora en fauna te herstellen. Dat gebeurt bijvoorbeeld door actief te maaien, plaggen en het laten grazen van koeien en paarden. Ook probeert de sector met (samenwerkings)projecten de natuur te herstellen. Zo startte Dunea een actie om het rozenkransje te redden.

Lees hier het interview met ecologen Harrie van der Hagen (Dunea) en Luc Geelen (Waternet) over het actief ingrijpen van de drinkwatersector in hun natuurgebieden.

Lees hier het interview met ecoloog Renée van Assema terug over hoe Vitens zo goed mogelijk de natuurgebieden gezond probeert te houden.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Afbeelding: Brandnetels houden juist van stikstof en groeien hierdoor extra hard. Als gevolg overwoekeren ze andere planten.

5. Vormt een te hoge concentratie stikstofoxiden problemen voor ons drinkwater?

Niet direct. Het drinkwater uit de kraan is van de hoogste kwaliteit en voldoet aan hele strenge eisen. Daar blijven alle drinkwaterbedrijven voor zorgen. Maar indirect heeft de stikstofdepositie wel gevolgen voor de drinkwaterbronnen en de continuïteit van de levering.

Meer biodiversiteit is belangrijk voor zuiverende werking van de bodem

Drinkwaterbedrijven pompen water op uit hun natuurgebieden. Ook slaan ze water op in de duinen. Dit water infiltreert dan in het zand, waardoor het op een natuurlijke manier wordt gezuiverd. Hoe meer natuur en biodiversiteit, hoe schoner deze bodem is. En hoe schoner de bodem, hoe beter de waterkwaliteit al is. Na het oppompen zijn hierdoor minder zuiveringen nodig om schoon drinkwater te maken. Te veel stikstof heeft dus zijn weerslag op de productie van het drinkwater.

Uitstel van bouwvergunningen is een probleem voor levering drinkwater

De drinkwatersector pleit voor een goede stikstofaanpak, maar deze restricties zorgen soms ook in de eigen bedrijfsvoering voor vertraging. Want de sector stoot in de uitbreiding of vernieuwing van infrastructuur en productielocaties ook zelf stikstof uit. Al gaat het bij het merendeel van de projecten veelal om een beperkte en tijdelijke uitstoot.

Voor een bouwvergunning in een Natura 2000-gebied moet een drinkwaterbedrijf aan veel voorwaarden en eisen voldoen. Als blijkt dat een project boven de toegestane norm stikstofuitstoot komt, dan loopt dit project vertraging op of kan soms helemaal niet doorgaan. Dat kan op termijn een risico zijn voor de continuïteit van de levering van het drinkwater, zeker gezien de drinkwatervraag de komende jaren alleen maar stijgt.

6. Wat doen drinkwaterbedrijven zelf om de uitstoot van stikstof te verminderen?

In navolging van het duurzaamheidsbeleid proberen drinkwaterbedrijven hun eigen stikstofuitstoot zoveel mogelijk te verminderen. Wim Drossaert van Dunea zei in het opinieblad Waterspiegel van drinkwaterbranchevereniging Vewin: “Bij ons werk in en om de duinen beperken we onze eigen stikstofuitstoot zo veel mogelijk, bijvoorbeeld door de inzet van elektrische voertuigen.”

Overigens heeft de verduurzaming van de sector een algehele uitwerking op onder andere de footprint, het energieverbruik en de uitstoot van ongewenste stoffen, bijvoorbeeld CO₂. Om dit duurzaamheidsbeleid naar wens uit te voeren hebben drinkwaterbedrijven veel investeringsruimte nodig.