Structuurvisie Ondergrond helpt bij bescherming drinkwaterbronnen

Wat is de STRONG?

De STRONG (2018) is een gezamenlijke visie van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Economische Zaken en Klimaat (EZK). De visie richt zich op duurzaam, veilig en efficiënt gebruik van bodem en ondergrond, waarbij benutten en beschermen met elkaar in balans zijn.

In de STRONG staat het nationaal, ruimtelijk beleid voor de ondergrond, specifiek gericht op de nationale belangen ‘drinkwatervoorziening’ en ‘mijnbouwactiviteiten voor de energievoorziening’. Het beleid in de visie bindt alleen het Rijk. Maar voor de uitvoering is veelal samenwerking met decentrale overheden nodig.

De visie belicht hoe het Rijk beleidsmatige keuzes maakt rondom het toestaan of juist uitsluiten van activiteiten in de ondergrond, zoals geothermie en grondwateronttrekkingen. Uitsluiting kan voorkomen wanneer bijvoorbeeld de veiligheid van een leefomgeving in het geding komt of er concurrentie dreigt tussen activiteiten. In de visie gaat het om zaken waarvan binnen de bestaande beleidskaders voor de drinkwatervoorziening (Beleidsnota Drinkwater) en de energievoorziening (Energierapport en de Energieagenda) al is vastgesteld dat ze gewenst of noodzakelijk zijn.

Waarom is de STRONG nodig?

De STRONG richt zich op nieuwe ontwikkelingen en activiteiten in de diepe ondergrond, met als doel om risico’s en toekomstige problemen te voorkomen of beperken. Maar met de langetermijnambities voor de energievoorziening (onder meer geothermie en bodemenergie) en drinkwatervoorziening (reservebronnen voor toenemende vraag naar schoon grondwater) is een visie wenselijk om botsingen te voorkomen.

De uitdaging reikt verder dan het verdelen van de fysieke ruimte. Zo zijn er voor mijnbouwactiviteiten bovengrondse installaties nodig en buisleidingen die ook door de ondiepe bovengrond gaan en grondwaterlagen passeren. Dat kan een risico zijn voor de kwaliteit van grondwater.

Wat staat er in de visie over de drinkwatervoorziening?

De structuurvisie streeft naar voldoende toekomstmogelijkheden voor de winning van schoon grondwater voor de drinkwatervoorziening. Het is de verantwoordelijkheid van provincies om grondwater rond bestaande grondwateronttrekkingen te beschermen. Zij sluiten mijnbouwactiviteiten in waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden en boringvrije zones uit. Het Rijk geeft hiervoor volgens STRONG dan ook geen omgevingsvergunning af voor mijnbouwactiviteiten. Boringen die van buiten deze gebieden tot onder de grondwatervoorraden komen, acht het kabinet in principe wel mogelijk, mits er geen risico’s zijn voor de kwaliteit van het grondwater.

In het kader van de STRONG wijst het kabinet in overleg met de provincies en drinkwaterbedrijven Nationale Grondwater Reserves aan, inclusief beschermingsregime. Doel hiervan is de voorraad grondwater als natuurlijk kapitaal veilig te stellen voor toekomstige generaties en de mogelijke inzet ervan bij nationale rampen.

Het is de verwachting dat de drinkwatervraag in 2040 jaarlijks 36 miljoen m³ hoger zal zijn dan in 2010. In het hoge groeiscenario gaat het om een toename van de drinkwatervraag van ongeveer 30 procent. Er is dan bij alle drinkwaterbedrijven sprake van een landelijk tekort aan productiecapaciteit van 299 miljoen m³ per jaar. Aan provincies en drinkwaterbedrijven wordt gevraagd waar Aanvullende Strategische Voorraden aangewezen moeten worden.

Wat zegt de STRONG over ondergrondse activiteiten en de risico’s voor de drinkwatervoorziening?

Ondergrondse activiteiten, zoals boringen of onttrekkingen, kunnen bodemdaling of lekken van gassen of vloeistoffen naar het grondwater veroorzaken. Volgens het PlanMER Structuurvisie Ondergrond (een milieueffectrapport als voorbereiding op de besluitvorming over de STRONG) zijn de risico’s van mijnbouwactiviteiten voor de grondwaterkwaliteit over het algemeen laag tot zeer laag dankzij strenge voorwaarden. Maar ongewenste gebeurtenissen zijn niet uit te sluiten en de effecten op de bruikbaarheid van het grondwater voor drinkwaterbereiding zijn dan groot. Zo kunnen het lekken van stoffen en een niet goed afgedichte ondergrondlaag een risico zijn voor de grondwaterkwaliteit.

Het Staatstoezicht op de Mijnen ontwikkelde een geohydrologisch toetsingsprotocol dat de effecten van boringen op grondwatergebieden beoordeelt. De risico’s bij elke mijnbouwactiviteit worden bekeken, net als welke preventieve maatregelen en beheersmaatregelen nodig zijn voor de uitvoering. De minister van EZK bepaalt mede op basis hiervan of de activiteit kan doorgaan. Zelfs het kleinste risico kan onacceptabel zijn, waardoor er geen toestemming gegeven wordt.

Waar moeten beleidsmakers rekening mee houden?

De provincies en het Rijk hebben afgesproken dat er met het aanwijzen en beschermen van nieuwe Aanvullende Strategische Voorraden rekening gehouden wordt met de potenties voor mijnbouwactiviteiten. Belangrijke aandachtspunten voor het Rijk zijn:

1. Leveringszekerheid van de openbare drinkwatervoorziening op langere termijn;
2. Een goede balans tussen bescherming van grondwatervoorraden en mogelijkheden voor mijnbouwactiviteiten.

Over de Nationale Grondwater Reserves zegt het Rijk in de STRONG dat mijnbouwactiviteiten in principe onder strenge voorwaarden mogelijk zijn, bijvoorbeeld alleen met een bepaalde manier van winning. Het Rijk overlegt met provincies en gemeenten over welke ontwikkelingsmogelijkheden er zijn voor het benutten van bodemenergie binnen deze gebieden en welke restricties of randvoorwaarden daarbij eventueel van toepassing zijn.

Download hier de Structuurvisie Ondergrond (STRONG).