Waar komt ons kraanwater vandaan?

De tien drinkwaterbedrijven in Nederland leveren dagelijks miljarden liters schoon kraanwater aan acht miljoen huishoudens. Waar halen zij hun drinkwater vandaan? Een overzicht van de drinkwaterbronnen én de uitdagingen die daarbij komen kijken.

Op locaties door heel Nederland produceren tien drinkwaterbedrijven schoon drinkwater uit drie soorten drinkwaterbronnen:

55 procent van het kraanwater maken drinkwaterbedrijven van grondwater.

Grondwater is regenwater dat langzaam de ondergrond in heeft gesijpeld. Die reis duurt soms wel honderden tot duizenden jaren. De bodem zuivert het grondwater op een natuurlijke manier. Daarom is grondwater van nature al erg schoon. Het grondwater neemt onderweg mineralen en andere stoffen op uit de bodem.

Grondwaterbronnen voor drinkwater bevinden zich tussen de circa 40 en 300 meter diep, geclusterd in waterwingebieden. Dit zijn meestal gebieden in de natuur. Deze gebieden zijn vaak in eigendom van de drinkwaterbedrijven. Als dat niet zo is, gelden voor de grondeigenaren strenge beschermingsregels.

Door klimaatverandering en een stijgende drinkwatervraag staan de grondwaterbronnen steeds meer onder druk. Hierdoor daalt het grondwaterpeil. Door aanhoudende droogte valt er te weinig neerslag. Hierdoor moeten we zorgen dat de regen die valt zo veel mogelijk in de grond wordt vastgehouden. Dit betekent een ander watersysteem. Dit noemen we ook wel de watertransitie.

Ongeveer 40 procent van het drinkwater maken drinkwaterbedrijven van oppervlaktewater.

Oppervlaktewater komt met name uit de Rijn, het IJsselmeer en de Maas. De Rijn is vooral een smeltwaterrivier. De overige rivieren zijn regenrivieren. Het water in onze oppervlaktewateren is dus voor een groot deel neerslag afkomstig uit andere Europese landen. De Drentsche Aa, ook een drinkwaterbron, wordt aangevuld door regenwater dat valt op het Drents Plateau.

Een deel van het oppervlaktewater wordt na een voorzuivering getransporteerd naar de duinen in Noord- en Zuid-Holland en Zeeland. Daar infiltreert het in de zandbodem. De bodem is de natuurlijke zuivering, waarna een drinkwaterzuivering het verder zuivert.

Sommige drinkwaterbedrijven slaan oppervlaktewater op in spaarbekkens. Het water komt hier tot rust zodat bezinking van vaste stoffen en natuurlijke zuiveringsprocessen kunnen plaatsvinden. Zo zuivert de natuur net als bij het grondwater al het toekomstige drinkwater.

Helaas komen er steeds meer vervuilende stoffen in het grondwater. Dit gaat bijvoorbeeld om PFAS, medicijnresten en stoffen van lozingen van de industrie.

5 procent van het drinkwater maken drinkwaterbedrijven van oevergrondwater.

Oeverwater is een mengvorm van grond- en oppervlaktewater. Hier vindt een natuurlijke zuivering plaats.  Bij de winning van oevergrondwater bevinden de winputten zich relatief ondiep in de grond. Meestal vlak achter een dijk bij een rivier. Het rivierwater wordt door de bodem naar een winput getrokken. Zo zuivert de bodem het water.

Kunnen we in Nederland van zeewater drinkwater maken? Lees er meer over.

De energietransitie brengt uitdagingen met zich mee, zoals toenemende drukte in de ondergrond door geothermie, warmtenetten en warmte- en koudetechnieken, zoals wko’s en gesloten bodemenergiesystemen. Daarnaast zorgen stoffen zoals nitraat, bestrijdingsmiddelen, medicijnresten en opkomende stoffen uit bijvoorbeeld industriële lozingen voor risico op verontreiniging. Deze activiteiten kunnen de zoektocht naar drinkwaterbronnen in de weg staan. Want een bodemactiviteit sluit een drinkwaterbron op dezelfde plek uit. Het risico op vervuiling is anders te groot.

Hieronder vind je een overzicht van de tien Nederlandse drinkwaterbedrijven, hun verzorgingsgebied, de herkomst van het kraanwater en de uitdagingen waar drinkwaterbedrijven mee te maken hebben.

Overijssel, Gelderland, Flevoland, Friesland en Utrecht.

Aantal klanten: 5,7 miljoen.

Type waterwinning: grondwater en oevergrondwater.

Bronnen: Vitens beschikt over 110 waterwingebieden waar grondwater wordt opgepompt. Het grondwater is afkomstig van neerslag of is in het verleden meegevoerd door rivieren en uiteindelijk de bodem ingesijpeld. De grondwatervoorraden bevinden zich tussen de 20 tot 200 meter diepte. De tussenliggende bodemlagen vormen natuurlijke filters.

Uitdagingen, onder andere:

• Drukte in de ondergrond. Meerdere functies die elkaar uitsluiten (zoals drinkwater en geothermie), maar die wel allemaal een plaats moeten hebben.
• Noodzaak voor het aanwijzen/reserveren van aanvullende strategische grondwatervoorraden, om in de toekomst drinkwatervoorziening te kunnen blijven waarborgen.
• Overschrijding van onttrekkingsvergunningen bij langdurige droogte.
• Uitspoeling van nitraat en gewasbeschermingsmiddelen naar grondwatervoorraden.

Zeeland, het zuidwesten van Zuid-Holland en de Brabantse Wal.

Aantal klanten: 2,5 miljoen.

Type waterwinning: oppervlaktewater, grondwater en geïnfiltreerd duinwater.

Bronnen: Het drinkwater van Evides is voor ruim 80 procent afkomstig uit de Maas. Van het Maaswater wordt alleen de beste kwaliteit ingenomen, waarna het in drie achtereenvolgende spaarbekkens verblijft, die dienen als zoetwatervoorraad. Daar vindt ook natuurlijke voorzuivering plaats. Van hieruit gaat het water naar drinkwaterproductielocaties in Zuid-Holland en Zeeuws-Vlaanderen, waar het tot drinkwater wordt gezuiverd. Ook het Haringvliet is een oppervlaktewaterbron: Evides infiltreert Haringvlietwater in de duinen bij Ouddorp en Haamstede om daar vervolgens drinkwater van te maken. Daarnaast onttrekt Evides grondwater in Dordrecht en op de Brabantse Wal.

Uitdagingen, onder andere:

• De aanvoer van voldoende zoetwater van goede kwaliteit staat onder druk door zaken als klimaatverandering, verzilting en industriële lozingen.

Verzorgingsgebied: oostelijk deel van Zuid-Holland en een klein deel van de provincie Utrecht.

Aantal klanten: 775.000.

Type waterwinning: oevergrondwater en grondwater.

Bronnen: Het grondwater dat Oasen gebruikt voor hun drinkwaterproductie bestaat hoofdzakelijk uit voormalig oppervlaktewater dat via rivieroevers de bodem is geïnfiltreerd. Oorspronkelijke bronnen zijn onder meer de Lek, de Oude Rijn, de Noord en de Nieuwe Maas. De grondwatervoorraden bevinden zich tussen de 15 en 100 meter diepte.

Uitdagingen, onder andere:

• Toenemende verzilting van de Lek door droge zomers in combinatie met de stijging van de zeespiegel.
• Verontreinigingen in rivierwater zoals geneesmiddelen en stoffen uit de industrie.

Onderhoud en beheer van de infrastructuur in een dynamische omgeving met andere belanghebbenden.

Verzorgingsgebied: westelijk deel van Zuid-Holland.

Aantal klanten: 1,4 miljoen.

Type waterwinning: oppervlaktewater en natuurlijk duinwater.

Bronnen: Van nature is grondwater aan de kust te zout om te gebruiken als drinkwater. Het drinkwater van Dunea is afkomstig uit de Afgedamde Maas, een zijtak van de Maas. Dat water filter Dunea in de duinen, die een natuurlijk zuiveringsfilter vormen. Als reservebron maakt Dunea gebruik van de Lek, bijvoorbeeld bij een extreem hoge watervraag of wanneer andere innamepunten tijdelijk onbruikbaar zijn.

Uitdagingen, onder andere:

• Opwarming drinkwater in leidingnet stedelijk gebied door stijgende temperaturen en versteende binnensteden.
• Verzilting bij droogte door dalende tegendruk zoetwater van de rivier in combinatie met een stijgende zeespiegel.
• Verontreinigingen in de Maas van onder meer industriële lozingen.

Verzorgingsgebied: Noord-Holland, uitgezonderd Amsterdam en Waterschap Amstel Gooi en Vecht.

Aantal klanten: 1,5 miljoen.

Type waterwinning: oppervlaktewater, grondwater en natuurlijk duinwater.

Bronnen: PWN heeft het IJsselmeer als voornaamste waterbron. Vanaf het innamepunt bij Andijk pompt PWN een groot deel van het water richting de infiltratiegebieden in de Noord-Hollandse duinen. Hier zuivert de bodem op een natuurlijke manier het grondwater. Het overige deel zuivert het drinkwaterbedrijf met geavanceerde technieken. Het duingebied dient ook als reservebron.

Uitdagingen, onder andere:

• Verzilting in het IJsselmeer.

Verzorgingsgebied: Gemeente Amsterdam en Waterschap Amstel Gooi en Vecht.

Aantal klanten: 1,3 miljoen.

Type waterwinning: oppervlaktewater en natuurlijk duinwater.

Bronnen: Het drinkwater van Waternet is afkomstig uit twee verschillende bronnen. Tweederde van het water wordt gewonnen uit het Lekkanaal bij Nieuwegein, waarna Waternet het water zuivert in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Het overige deel komt uit de Bethunepolder. Dat water wordt eerst natuurlijk gezuiverd in de Waterleidingplas en vervolgens in Weesperkarspel.

Uitdagingen, onder andere:

• Opwarming drinkwater in leidingnet in binnenstad Amsterdam door stijgende temperaturen en verstening.
• Verzilting in het Lekkanaal.

Verzorgingsgebied: Noord-Brabant.

Aantal klanten: 2,5 miljoen.

Type waterwinning: grondwater.

Bronnen: Het drinkwater van Brabant Water komt diep uit de Brabantse bodem tot ongeveer 300 meter diepte. De oorsprong van het grondwater is voornamelijk neerslag van soms wel duizenden jaren geleden. Na zuivering door zandfilters en het toevoegen van zuurstof slaat Brabant Water het drinkwater op.

Uitdagingen, onder andere:

• Beperking grondwateronttrekking in combinatie met groeiende drinkwatervraag door toename bevolking en economische activiteiten.

Uitspoeling nitraat en gewasbeschermingsmiddelen naar grondwater.

Verzorgingsgebied: Limburg.

Aantal klanten: 515.000.

Type waterwinning: grondwater en oppervlaktewater.

Bronnen: Ongeveer 80 procent van het drinkwater van WML is afkomstig van grondwater. Om de schadelijke effecten van grondwaterwinning, zoals een dalende grondwaterstand, zoveel mogelijk te beperken, gebruikt WML ook oppervlaktewater. De Maas vormt daarvoor de belangrijkste bron.

Uitdagingen, onder andere:

• Te hoge nitraatuitspoeling naar grondwatervoorraden door landbouw in combinatie met zand- lössgrond.
• Daling grondwaterpeil in Roerdalslenk.
• Industriële verontreinigingen in de Maas.

Verzorgingsgebied: Groningen.

Aantal klanten: 575.000.

Type waterwinning: grondwater en oppervlaktewater.

Bronnen: Voor het Groningse drinkwater gebruikt Waterbedrijf Groningen grondwater als voornaamste bron. Dat grondwater wordt opgepompt in waterwingebieden in het Drents Plateau. Zo’n 16 procent van het drinkwater produceert Waterbedrijf Groningen uit oppervlaktewater, afkomstig uit de Drentsche Aa.

Uitdagingen, o.a.:

• Verzilting vanuit het noorden door een stijgende zeespiegel en bodemdaling.
• Uitspoeling nitraat en gewasbeschermingsmiddelen naar grondwater en Drentsche Aa in gebieden met landbouw.

Verzorgingsgebied: Drenthe.

Aantal klanten: 500.000.

Type waterwinning: grondwater.

Bronnen: Waterleidingmaatschappij Drenthe produceert op verschillende plekken in de provincie drinkwater uit grondwater. Dat water is afkomstig van neerslag van tientallen tot soms wel honderden jaren geleden. Filterende zand- en kleilagen zorgen voor natuurlijke zuivering.

Uitdagingen, onder andere:

• Gewasbeschermingsmiddelen in grondwaterbronnen.
• Vervanging productiestations en leidingnet door veroudering en kwetsbare veenbodem.